شدت یافت و در روستای «سناباد» از روستاهای (توس) درگذشت و قبرش نیز در همان جاست. وی 22 سال حکومت کرد و بیست فرزند به جا گذاشت: ده پسر و ده دختر و مادر همه آنها کنیز بود. مگر امین که از زبیده، دختر جعفر بن منصور به دنیا آمد. اشجع سَلَمی شاعر، با قصیده ای وی را چنین مدح کرده است:

«او پادشاهی بود که از خوف خداوند، سر به پیش نهاده کرنش می کند; و بزرگان نیز در برابر عظمت او سر فرو می نهند و کرنش می کنند. با حج و جهاد انس و الفت داشت و همیشه در یکی از این دو سفر به سر می برد.

سفری برای جهاد با دشمنان و سفری برای انجام مراسم حج.

چون خدا را می جوید، مدام با مرکب هایی که از اسبانی اصیل تشکیل یافته، به پیشگاه او می شتابد.

پس دو دست او، یک دست در مکه خدا را دعا می کند; و دست دیگر در حال دعوت به سوی اسلام است».

ابونواس (حسن بن هانی) در رثای هارون قصیده ای سرود که در آن بین سوگِ فقدان هارون و شادمانی حاصل از خلافت امین جمع کرد.

«ستارگان سعادت و بدبختی به گردش درآمدند، و ما اینک هم در ماتم هستیم و هم در شادی.

قلب گریه می کند و لب خندان است; آری، ما در تنهایی و اضطراب و در آرامش و خوشی توأمان به سرمی بریم. از این که امین در میان ماست، خنده بر لب داریم و شادان هستیم; و از درگذشت امام و پیشوای دیروز گریانیم.

هر دو ماه هستند، ماهی که در قصر خلد بغداد پدیدار شد; و ماهی که در توس در خاک شد».

هارون الرشید، در 44 سالگی درگذشت.[1]

پی نوشت ها

[1] . چهارشنبه، اول محرم سال 193 = 25 اکتبر سال 808 ; دوشنبه دهم ربیع الاول سال 193 = اول ژانویه سال 809 .

[ 2 ] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 301 ; تذکرة الحفّاظ، ج 1، ص 296 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 224.

[ 3 ] . العبر، ج 1، ص 305 ; فتوح البلدان، ص 159.

[ 4 ] . الاعلام زرکلی، ج 5، ص 358 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 210 ; وفیات الاعیان، ج 4، ص 27 ; تاریخ طبری، ج 8 ، ص 242 ـ 341 ; تاریخ بغداد، ج 12، ص 334 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 172 و 200 ; مروج الذهب، ج 3، ص 268.

[ 5 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 43 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 313 ; تاریخ طبری و ابن اثیر، حوادث سال 170 ـ 193 ; العبر، ج 1، ص 312 ; فوات الوفیات، ج 1، ص 501 ; ج 2، ص 616 ; الکتّاب والوزراء، ص 177 ; مروج الذهب، ج 3، ص 336 ; المعارف، ص 381 ; الأغانی، ج 18، ص 212 ; ابن خلدون ; ج 3، ص 455 و 489 ; مآثر الانافة فی معالم الخلافة، ج 1، ص 192 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الرشید».

سال 194 ق = 809 ـ 810 م

رویدادها

* امین، علی بن عیسی بن ماهان را آزاد ساخت و او را به حکومت ری و اصفهان منصوب کرد و اموالش را که هارون الرشید مصادره کرده بود، به او بازگرداند.

* هرثمة بن اعین به مأمون پیوست.

* امین برادرش، مؤتمن رااز حکومت ناحیه جزیره و مناطق مرزی برکنار کرد و خزیمة بن خازم را به ولایت آن جا گماشت.

* امین، عبدالله بن سعید حرشی را به عنوان والی حمص انتخاب کرد و او شورش آن سامان را به شدت سرکوب کرد.

* امین دینار و درهم هایی را که به نام برادرش مأمون ضرب شده بود، از گردش خارج کرد. هم چنین دستور داد تا از بردن نام مأمون در بالای منابر، خودداری شود.

وقایع نظامی

جنگ ها

* اندلس: حکم بن هشام به قصد جلوگیری از هجوم دشمنان به مرزها، به سرزمین فرانسه یورش برد.

شورش ها

* شام: شورشی در حمص بر ضد امین برپا و سپس سرکوب شد.

* افریقا: شورش های پی در پی در زمان حکومت ابراهیم بن اغلب، حاکم افریقا به خاطر بدرفتاری کارگزارانش برپا شد، که همگی سرکوب شدند.

درگذشتگان

* ابن مبارک (علی).

* ابوالنصر جهنی.

ابن مبارک (علی)

علی بن مبارک ملقب به احمر یکی از کسانی بود که به پیشگامی در نحو و قوه حفظ اشتهار داشت. وی معلم امین بود و در راه مکه درگذشت.(3)

ابوالنصر جهنی

ابوالنصر جهنی، از پارسایان صوفیه بود که در مدینه و در شبستان شمالی مسجد پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) اقامت داشت و وی مدت طولانی را در سکوت به سر می برد; و هرگاه از او سؤالی می شد، جوابی نیکو و زیبا با کلماتی مفید می داد که از او نقل و یا نگاشته می شد. در محل اجتماع مردم می ایستاد و آنان را موعظه می کرد.

وقتی هارون الرشید در یکی از سفرهای حج به مدینه رفت، وی نزد هارون رفته و او را موعظه کرد و گفت: بدان که خداوند درباره امت

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 43 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 313 ; تاریخ طبری و ابن اثیر، حوادث سال 170 ـ 193 ; العبر، ج 1، ص 312 ; فوات الوفیات، ج 1، ص 501 ; ج 2، ص 616 ; الکتّاب والوزراء، ص 177 ; مروج الذهب، ج 3، ص 336 ; المعارف، ص 381 ; الأغانی، ج 18، ص 212 ; ابن خلدون ; ج 3، ص 455 و 489 ; مآثر الانافة فی معالم الخلافة، ج 1، ص 192 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الرشید».

[ 2 ] . دوشنبه اول محرم سال 194 = پانزدهم اکتبر سال 809 ; سه شنبه بیستم ربیع الاول سال 194 = اول ژانویه سال 810 .

[ 3 ] . انباه الرواة، ج 2، ص 313.