* جنگ قبیله ای میان یمانیان و قیسیان: آشوبی که در سال 207 ق میان قیسیان و یمانیان رخ داد، سرکوب شد. درگیری بین دو قبیله به این خاطر بود که یکی از مضریان، ساکن «تدمیر» از شاخه درختی که از باغ یکی از یمانیان بیرون آویخته بود، برگی جدا کرد. مالک باغ، این فرد را به قتل رسانید. در نتیجه، جنگی به مدت هفت سال، بین دو قبیله ادامه یافت.

* مصر: کشاورزان، در منطقه دلتای سفلی بدلیل ظلم مأمورِ مالیاتی، شورش کردند.

درگذشتگان

* ابن هشام.* احمد بن یوسف کاتب.

* ادریس دوم علوی.

* اسد بن فرات.

* ثمامة بن اشرس.

* جبرائیل بن بختیشوع.

* حمزه خارجی.

* عکّوک.

ابن هشام

ابومحمد جمال الدین عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیری معافری بصری، تاریخ نگار، نسب شناس که به لغت، نحو و اخبار عرب آشنا بود. او خود راوی اشعار و ادیب بود، و در بصره متولد شد و همان جا رشد یافت. سپس به مصر رفت و در آن جا اقامت گزید و با امام شافعی، دیدار و گفت وگو داشت.

معروف ترین آثار وی، السیرة النبویة معروف به سیره ابنهشام است. او سیره نبوی را از ابناسحاق روایت کرد و پس از تهذیب و جرح و تعدیلی که در آن صورت داد، به نام وی مشهور شد. وی به شرح اشعار غریب سیره نیز پرداخت. او هم چنین کتابی در قصص پیامبران و شاهان عرب جنوب نوشت و آن را التیجان نام نهاد. ابنهشام در مصر درگذشت.[1]

احمد بن یوسف کاتب

احمد بن یوسف بن قاسم بن صبیح منسوب به عجلی، اهل کوفه، وزیر و از نویسندگان بزرگ دربار مأمون بود و به کاتب شهرت یافت. عهده دار اداره دیوان رسائل مأمون بود. او بدیهه گو و سخنوری توانا بود و اشعار زیبایی را نقل می کرد. او اندرز دهنده مأمون بود. گویند از او خطایی در مجلس مأمون سر زد از این رو بسیار ناراحت و دلگیر شد به طوری که این ناراحتی را تا زمان مرگ همراه داشت.[2]

ادریس دوم علوی

ابوالقاسم، ادریس بن ادریس اول بن عبدالله بن حسن مثنّی بن حسن السبط بن علی بن ابی طالب، دومین پادشاه خاندان ادریس بود. زمانی که پدرش در سال 177 ق به وسیله زهر کشته شد، او هنوز متولد نشده بود. پس از ولادت «راشد» غلام پدرش سرپرستی او را عهده دار شد و او را به نام پدر نام نهاد. بربرها در حالی که او شیرخواره بود، با وی بیعت کردند. زمانی که به سن یازده سالگی رسید، برای دومین بار در مسجد جامع شهر «ولیلی» با او بیعت کردند. از آن جا که بخشنده بود، مردم وی را دوست می داشتند. اهالی تونس و طرابلس غربی به او تمایل پیدا کردند و این در حالی بود که مناطق یاد شده تحت حکومت عباسیان بودند و والیان اغلبی در آن حکم می راندند. رفته رفته بربرها با او یکدل شدند و سرزمین مغرب در اختیار او قرار گرفت.

او در این مدت، توانست ساختمان شهر «فاس» را به اتمام رسانده و درآن، اردوگاهی برای اندلسیان ساخت که در دوران حکم رانی حکم بن هشام اموی بر اندلس به مغرب مهاجرت کرده بودند. هم چنین جایی برای اسکان مهاجران عربِ قیروانی ساخت و آن را «عدوة القرویین» نام گذاشت. اعراب قیروان به آن جا وارد شدند به همین جهت، این محل به قیروانی ها نسبت داده شد. ادریس، در همین عدوه (کوی)، خانه ها و متعلقاتِ آن و مسجدی مشهور به قیروان را بنا کرد. او منطقه «مصامده» ـ که قبیله ای از بربرها هستند ـ را مورد تهاجم قرار داد و دو شهر «نفیس» و «أغمات» را به تصرف درآورد. آن گاه به سمت مغرب مرکزی حرکت کرده و «تلمستان» را فتح و خوارج صفریه را وادار به تسلیم کرد.

ادریس دوم، از خود دوازده پسر به جای گذاشت که بزرگ ترین آنان، محمد منتصر بود که به جای پدر، بر تخت سلطنت نشست. دولت ادریسیان، در زمان پسر ادریس دوم، محمد منتصر، به سبب درگیری و ستیز دوازده برادر بر سر حکومت، به سستی و افول گرایید تا جایی که مملکت تجزیه شد. ادریس دوم در 36 سالگی درگذشت. ابن عذاری ادعا می کند که او مسموم از دنیا رفت.[3]

اسد بن فرات

نامش اسد بن فرات بن سنان مالکی و اصلش از نیشابور خراسان بود. پدرش از سربازان خراسانی بود که خلیفه منصور، او را پس از کشته شدن ابومسلم خراسانی، به افریقا فرستاد. اسد که در آن زمان کودکی بیش نبود همراه پدر به قیروان رفت. وی در آن جا و در تونس بزرگ شد. پس از آن به مدینه رفت و از مالک، کتابِ الموطّأ را فرا گرفت. آن گاه به بغداد رفت و با ابویوسف و محمد بن حسن شیبانی دیدار کرد و از آنها علم فقه را آموخت. ابویوسف، الموطّأ را از او استماع کرد.

[1] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 314 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 268 ;وفیات الاعیان، ج 3، ص 177 ; بغیة الوعاة، ص 315 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 45 ; حسن المحاضره، ج 1، ص 228 ; انباه الرواة، ج 2، ص 211 ; العبر، ج 1، ص 374 ; الروض الأنف، ج 1، ص 5 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 3، ص 12.

[2] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 257 ; تاریخ بغداد، ج 5، ص 216 ; الکتّاب والوزراء، ص 304 ; معجم الادباء، ج 2، ص 160 ; امراء البیان، ج 1، ص 218 ; اعتاب الکتّاب، ص 113 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «احمد بن یوسف».

[3] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 266 ; ابن خلدون، ج 4، ص 13 ; البیان المغرب، ج 1، ص 103 ; الاستقصاء، ج 1، ص 161 ـ 171 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ادریس الثانی».