شهرها

الف

ابرو (Ebro): ر. ک: نهر ابرو.

أبز قباد: شهری است واقع در منطقه أرّجان در ناحیه فارس. این شهر به قباد پسر فیروز، پدر خسرو انوشیروان منسوب است.

ابلّه: که در زبان یونانی Apologos خوانده می شود، شهری درکناره غربی و منتهی الیه شط العرب، که پیش از اسلام، بندری معروف بوده و در آن پادگان هایی برای ساسانی وجود داشته است.

ابواء: روستایی نواحی مدینه منوره، که آرام گاه آمنه مادر گرامی رسول اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) در آن قرار دارد.

ابیورد: شهری واقع در شرق شهر نسا. محتمل است همان محمدآباد کنونی باشد که در غرب شهر مرو واقع است. و در سابق جزیی از خراسان بوده، ولی اکنون به جمهوری ترکستان وابسته است. ابومظفر محمد بن احمد ابیوردی دانشمند لغت شناس و انساب، (درگذشته به سال 507 ق) به این شهر منسوب است.

اجنادین: مکانی در جنوب رمله در منطقه بیت جبرین در فلسطین، که جنگ مشهورِ میان مسلمانان و رومیان، در سال سیزده ق که به پیروزی مسلمانان انجامید، در آن رخ داد.

احد: کوهی در فاصله یک میلی در شمال شهر مدینه منوره که نزدیک ترین کوه به آن است و یکی از جنگ های مهم مسلمانان و مشرکان، در سال سوم هجری در آنجا رخ داده است.

أحساء: آبی که زمین شنزار، آن را در خود فرو می برد و به هنگام رسیدن به لایه های صخره ای زیرین متوقف می شود; بادیه نشینان بعد از حفر محل آن آب را استخراج می کنند. این قبیل آب های زیرزمینی در بیابان فراوان یافت می شود، امّا کلمه احساء بر محلی اطلاق می شود که سابقاً آن را بحرین می خواندند. این نام بر سرزمینی در حاشیه خلیج فارس اطلاق می گردد و نشانگر آب فراوان در آن است. این نام هم چنین تمام مناطقی که در امتداد ساحل شرقی خلیج فارس قرار دارد، نیز گفته می شود.

احیا: محلی نزدیک جُحفه.

اذاسّا: ر.ک: اُدسّا.

آذربایجان: منطقه ای در منتهی الیه جنوب غربی دریای مازندران، و در امتداد ساحل; این منطقه از جنوب به گیلان و از غرب و شمال به ارمنستان محدود می شود. در شمال آن، رود ارس جریان دارد که حد فاصل بین آذربایجان و قفقاز است. در جنوب آن سامان نیز سفید رود در جریان است که این منطقه را از گیلان جدا می کند. مهم ترین شهرهای آذربایجان عبارتند از: اردبیل، ارومیه، مرند، خوی، مراغه و تبریز. شهر اردبیل درگذشته مرکز آذربایجان بود و پس از آن ـ در اواخر عهد بنی عباس ـ تبریز مرکز آذربایجان قرار داده شد ، اما پس از تهاجم مغول شهر مراغه مرکز حکومت گردید. سرانجام در عهد پادشاهان صفوی تبریز عظمت و شکوه گذشته خود را بازیافت. آذربایجان امروزه در جمهوری اسلامی ایران قرار دارد.

اَذرح: شهری است در منطقه بلقاء، مابین معان و بطره. دو حکم منتخب علی بن ابی طالب و معاویه بن ابی سفیان; یعنی ابوموسی اشعری و عمرو عاص، پس از جنگ صفین ـ که در سال 37 ق رخ داده بود ـ به سال 38 ق در همین محل گرد آمدند. این شهر امروزه از شهرهای شرقی اردن است و در شمال شهر معان قرار دارد.

اذرعات: شهری است در بلقاء که امروزه در شرق اردن قرار دارد.

اذنه: که اضنه و آدنا نیز خوانده می شود، شهری است مرزی در شام نزدیک مصیصه و در کناره رود سیحان در منطقه کلیکیا که از شهرهای جمهوری ترکیه است.

ارّان: سرزمینی است در شمال غربی آذربایجان که رود ارس حد فاصل میان آن و آذربایجان است. در گذشته مرکز شهر برذعه و نیز بخشی از ارمنستان بوده است.

اربل: که اربیل نیز خوانده می شود، شهری قدیمی و دژی مستحکم است که میان دو نهر زاب کوچک و بزرگ که به رود دجله می ریزند، قرار دارد سابقه این شهر به کهن ترین دوره آشوریان می رسد و نام آشوری آن اربا ـ ایلو یا خدایان چهارگانه است; که محل عبادت همان چهار خدا است. اربل در روزگار حاضر شهری بزرگ از شهرهای عراق به نام اربیل و مرکز استان اربیل یکی از استان های شمالی عراق، است.

اربونه: این نام، معرّب شهرِ ناربون (Narbonne) است که در جنوب شرقی فرانسه قرار دارد . این شهر در دوران فتوحات اسلامی، جزو اسپانیا و دولت قوطیه بود که بعدها به پایتخت ستمانایی (Septemanaie = شهرهای هفت گانه) مبدل شد. سمح بن مالک، سردار عرب، این شهر را در 101 ق 721 م با هدف حمایت از مرزهای شمالی اندلس فتح کرد ; ولی شارل مارتل آن را بازپس گرفت.

ارّجان: بخشی از نواحی پنج گانه ای است که منطقه فارس را به وجود آورده است. این بخش در منتهی الیه غربِ منطقه فارس قرار داشت که مرکزیت منطقه ای به همین نام را در بر می گرفت. این شهر در کنار رودخانه تاب و در حد فاصل میان دو منطقه فارس و خوزستان (اهواز) قرار داشت; و آن را ابزقباد می گفتند; علت این نام گذاری انتساب آن به بنیان گذارش، قباد بن فیروز پادشاه ایرانی بود. این شهر در سده هشتم هجری به ویرانه ای تبدیل شد و بر جای آن شهر بهبهان ساخته شد.