التعدیل 2/171 الوافی بالوفیات 9/195 لسان المیزان 1/431 هدیة العارفین 1/206 لغت نامه دهخدا 2/2135.

اسماعیل ـ کوفی (زنده در قرن سوم یا چهارم هجری)

اسماعیل بن بکر(بکیر) کوفی.

اهل کوفه و فردی موثق بود. افرادی چون احمد بن محمد بن رباح، عبیدالله بن احمد انباری1 و حمید بن زیاد (م 310 هـ ) از وی روایت کرده اند.2 گفته شده که اسماعیل از ائمه(علیهم السلام) روایت نکرد3 و روایات صحیح را از فاسد باز می شناخت.4 وی دارای اصل است که ابراهیم بن سلیمان بن حیان آن را روایت کرده است.5

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/116.
[2] ــ الذریعه 2/141.
[3] ــ اعیان الشیعه 3/314.
[4] ــ لسان المیزان 1/442.
[5] ــ الفهرست (طوسی) 14.*

دیگر منابع: رجال ابن داود 55 قاموس الرجال 2/31 جامع الرواة 1/93 تنقیح المقال 1/130 معالم العلماء 10 خلاصة الاقوال 10 حاوی الاقوال 1/143 معجم رجال الحدیث 3/114 الوجیزه 16 دائرة المعارف تشیع 2/168.

اسماعیل ـ کوفی (قرن دوم و سوم هجری)

اسماعیل بن دینار کوفی.

از محدثان شیعه بود.1 راویانی مانند حسن بن علی بن ابی حمزه و ابراهیم بن سلیمان از جمله شاگردان او به حساب می آیند.2 از آثار او کتاب الحدیث می باشد.3 با توجه به راویانش می توان وی را از رجال قرن دوم و سوم به شمار آورد.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/116.
[2] ــ مستدرکات علم رجال الحدیث 1/635.
[3] ــ الذریعه 6/314.*

دیگر منابع: الفهرست (طوسی) 14 رجال ابن داود 56 خلاصة الاقوال 10 نقد الرجال 44 جامع الرواة 1/95 معجم رجال الحدیث 3/132 الوجیزه 16 منهج المقال 57 تنقیح المقال 1/133 قاموس الرجال 1/33 منتهی المقال 1/59 اعیان الشیعه 3/324.

اسماعیل ـ مخزومی (قرن سوم هجری)

ابومحمد اسماعیل بن محمد بن اسماعیل بن هلال مخزومی مکی، ملقب به قُنبره.

قُنبره به فارسی نام پرنده ای خوش آواز به نام چکاوک است. اما چرا به ابومحمد مخزومی، قُنبره لقب داده اند، روشن نیست. وی از دانشمندان شیعه است، ولی در منابع رجالی همچون فهرست شیخ طوسی دو بار از او یاد شده است. در جایی می گوید: ابومحمد اسماعیل بن محمد بن اسماعیل بن هلال مخزومی از بزرگان شیعه در مکه بود و در آنچه روایت کرده، موثق و مورد اعتماد است. او زمانی از مکه به عراق آمد و محدثانی همچون ایوب بن نوح بن دراج (وکیل امام هادی و امام حسن عسکری(علیهما السلام))، علی بن حسن بن فضال (م حدود 290هـ )، حسن بن معاویه، محمد بن حسین (ابوجعفر زیات متوفای 262 هـ ) و احمد بن حسن بن فضال (م 261 هـ ) از او حدیث فرا گرفته و روایت کردند. ابومحمد مکی پس از مدتی دوباره به مکه بازگشت و ماندگار شد و به گفته شیخ طوسی، به همین دلیل روایات شیعه از وی اندک است. همچنین با برشمردن کتاب های مخزومی، می افزاید که پسرش محمد بن اسماعیل و علی بن احمد علوی عقیقی (م 299 هـ ) راوی کتاب های او هستند.1 همو در جای دیگری می گوید: اسماعیل بن محمد، ملقب به قُنبره از اهالی قم است و کتاب های بسیاری دارد که از جمله آنها، کتاب المعرفه می باشد.2 این مسئله موجب شده تا رجال شناسان در اتحاد یا تعدد آن دو دچار تردید و اختلاف شوند، از آن رو که شیخ طوسی آنان را به ظاهر از هم تفکیک کرده و هم اینکه سندی نداریم که ابومحمد مخزومی اهل قم باشد و یا بدان جا سفر کرده باشد، برخی را بر آن داشته تا اتحاد را مردود بدانند.3 اما در مقابل، دلایل اتحاد بیشتر و قوی تر است: نخست اینکه شیخ طوسی در مورد دوم عیناً عبارت الندیم را آورده که اسماعیل بن محمد قُنبره را از مردمان قم و نویسنده کتاب المعرفه معرفی کرده است.4 گویا شیخ طوسی متوجه نشده که وی همان اسماعیل مکی مخزومی است و در رجال خود با هر دو عنوان و در شمار کسانی که از ائمه(علیهم السلام)روایت نکرده اند، آورده است.5 ولی ابوالعباس نجاشی به نقل از ایوب بن نوح که شاگرد مخزومی بوده، می گوید: اسماعیل بن محمد، قُنبره شهرت داشته است.6 مرحوم خویی هم از مجموع داده های شیخ طوسی و نجاشی نتیجه می گیرد که هر دو یکی هستند، چون بعید است که دو نفر هم عصر، اسماعیل بن محمد نام داشته و هر دو به قُنبره ملقب بوده و کتاب المعرفه داشته باشند. وجه جمع هم این گونه است که وی اهل مکه و مدتی ساکن قم باشد که پس از قم به عراق آمده و سپس به مکه بازگشته است.7 عکس این هم می تواند باشد که اهل قم بوده و در پی