کسب دانش و معرفت به مکه، عراق و باز مکه رفته باشد. مسئله دیگری که درباره او مورد توجه قرار گرفته، گفته شیخ طوسی است که در فهرست اسماعیل مخزومی را استاد ایوب بن نوح و دیگران شمرده، ولی در رجال به عکس شاگرد آنان دانسته است.8 مرحوم خویی قول دوم را ترجیح می دهد9 که قابل بررسی است و دست کم درباره علی بن حسن بن فضال، تأمل بیشتری لازم است و نجاشی هم به نقل از ایوب، استادش را قنبره لقب داده است. آثار و تألیفات ابومحمد به جز کتاب المعرفه، کتاب های التوحید، الامامه، التجمل، المروه و الصلاة می باشد.10

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (طوسی) 35.
[2] ــ همان 48.
[3] ــ تهذیب المقال 1/435.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 243.
[5] ــ رجال الطوسی 415.
[6] ــ رجال النجاشی 1/120.
[7] ــ معجم رجال الحدیث 4/84 ـ 87.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 243 رجال الطوسی 415.
[9] ــ معجم رجال الحدیث 4/87.
[10] ــ رجال النجاشی 1/120.*

دیگر منابع: خلاصة الاقوال 9 قاموس الرجال 2/105 نقد الرجال 1/230 طرائف المقال 1/149 الجامع فی الرجال 1/264 جامع الرواة 1/102 تنقیح المقال 1/142 اعیان الشیعه 3/401 الذریعه 2/321 و3/359 معالم العلماء 8 دائرة المعارف الشیعیة العامه 3/468.

اسماعیل ـ مدنی (130 ـ 180 هـ )

ابواسحاق اسماعیل بن جعفر بن ابی کثیر مدنی انصاری زرقی مدینی.

اهل مدینه1 و از موالی قبیله بنی زریق بود.2 در بغداد اقامت داشت3 و به سال 130 هـ متولد شد.4 او از اصحاب امام صادق(علیه السلام)بود5 و علوم خویش از جمله علم قرائت را از کسانی چون امام باقر(علیه السلام)، شیبة بن نصاح، نافع و برخی دیگر فرا گرفت6 و نزد افرادی چون امام صادق(علیه السلام)، عبدالله بن دینار، علاء بن عبدالرحمان و حمید طویل استماع حدیث کرده و روایت نقل نموده است.7

ابواسحاق قاری و محدثی جلیل القدر،8 امین، راستگو9 و مورد اعتماد و پیرو مذهب امامیه بوده است.10 وی به تدریس نیز اشتغال داشته و کسائی،11 سلیمان بن داود هاشمی، دوری12 و بسیاری دیگر از شاگردان وی بوده و از او روایات بسیار شنیده و نقل کرده اند. ابواسحاق دارای تألیفی در زمینه علوم قرآنی به نام کتاب فی عدد آی القرآن13 بوده است. او سرانجام، به سال 180 هـ 14 در بغداد15 درگذشت. در تاریخ درگذشت وی اختلاف هست.16

پی نوشت ها

[1] ـ الطبقات الکبری 7/327.
[2] ــ الثقات 6/44.
[3] ــ الطبقات الکبری 7/327 تاریخ بغداد 6/220.
[4] ــ غایة النهایه 1/163.
[5] ــ رجال الطوسی 148 جامع الرواة 1/94.
[6] ــ غایة النهایه 1/163.
[7] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/287 تهذیب الکمال 3/57.
[8] ــ غایة النهایه 1/163.
[9] ــ تاریخ بغداد 6/219 و 220.
[10] ــ تنقیح المقال 1/131.
[11] ــ غایة النهایه 1/163.
[12] ــ تاریخ بغداد 6/219 و 220.
[13] ــ الفهرست (الندیم) 40.
[14] ــ تاریخ بغداد 6/221 غایة النهایه 1/163.
[15] ــ الطبقات الکبری 7/327.
[16] ــ غایة النهایه 1/163.*

دیگر منابع: منهج المقال 56 تذکرة الحفاظ 1/251 البدایة و النهایه 10/175.

اسماعیل ـ مُزَنی (175 ـ 264 هـ )

ابوابراهیم اسماعیل بن یحیی بن اسماعیل مزنی مصری.

اهل مصر1 و از قبیله مزینه یمن به حساب می آمد2 که در سال 175 هـ دیده به جهان گشود.3 او فقه را از شافعی فرا گرفت و در میان شاگردان شافعی، سرآمدِ آنان شمرده می شد.4 از افرادی چون علی بن معبد بن شدّاد و نعیم بن حمّاد نیز روایت نقل کرده و ابوبکر بن خزیمه، ابوجعفر طحاوی، ابوبکر بن زیاد نیشابوری و عده زیادی از شرق و غرب جهان اسلام از او روایت کرده اند. رجالیون اهل سنت وی را به عنوان امام، علامه، فقیه الملّه، پرچم دار زهاد، مناظره گری توانمند، غوّاص معانی5 امام شافعیان و آشناترین فرد به مبانی و فتاوای شافعی توصیف کرده اند. محمد بن ادریس شافعی، مزنی را یاری گر مذهب خود معرفی می کند6 و چنان که گفته شده مذهب شافعی به دست او رونق یافت. نقل شده است که مزنی هر زمان که موفق نمی شد نماز خود را به جماعت بخواند، آن نماز را 25 مرتبه به جا می آورد.7 وی دارای کتاب های زیادی است که مهم ترین آنها عبارت اند از: الجامع الکبیر الجامع الصغیر المنثور المسائل المعتبره الترغیب فی العلم (العمل) الوثائق8 المختصر الکبیر المختصر الصغیر9 و مختصر المختصر10 که شاید همان مختصر الصغیر باشد. بر کتاب مختصر مزنی عده ای از بزرگان شرح نوشته اند. گویند که این کتاب در شهرهای گوناگون به صورت گسترده یافت می شد و آن چنان مورد توجه مردم بود که آن را به عنوان جهیزیه دختران خود قرار می دادند.11 مزنی در