متفكرانى مانند سيد جمال‌الدين اسد آبادى، شيخ محمد عبده، كواكبى و سيد احمد خان در الگوپذيرى از غرب به اين نتيجه رسيده بودند كه انسان‌ها داراى هويت تاريخى مشترك هستند و آيندگان بايد حركت خود را از آخرين مرحله‌اى كه پيشينيان به آن رسيده‌اند، آغاز كنند.

در حالى كه بسيارى از متفكران و انديشه پردازان در جهان اسلام و در طليعه آنان متفكران شيعه در عصر مشروطيت و بعد از آن، در انديشه تجديد حيات هويت اسلامى و بازگشت به خودى بودند و براى آغاز حركت نوين، متناسب با عصر جديد به ويژه در رويارويى با غرب پيشرفته بر شروع از صفر تأكيد مى‌ورزيدند و تجربيات غرب را نه‌تنها الگوى مناسب براى جهان اسلام نمى‌دانستند، اصولا به آن با ديده شك و ترديد مى‌نگريستند و سيطرۀ نظام سرمايه‌دارى غرب را كه اوج شكوفايى عصر نهضت غربى است، دليل ساطعى بر شك و ترديد خود تلقى مى‌كردند.

منبع

فقه سياسى. 48/1 و 50.

انديشۀ سياسى و بحث و مناظره در آن

با مطرح شدن نظريۀ گفت و گوى تمدن‌ها راه‌حل جديدى در روابط جهان اسلام با جهان استكبارى گشوده شد و جمعى بر آن شدند كه معضلات اين روابط پيچيده را با استفاده از نظريه گفت و گوى تمدن‌ها از راه گفت و گو، بحث و مناظره بين دو بلوك حل و فصل نمايند.

از شرايط گذشته (جنگ‌هاى صليبى) و حال (استعمار جديد) ديوار بلند بى‌اعتمادى بين جهان اسلام و غرب به وجود آمده كه با گفت و گو و بحث و مناظره مى‌توان آن را از ميان برد و يا حداقل كاهش داد و گفت و گوى متكى بر منطق يعنى بحث و مناظره مناسبترين روش انسانى در برخورد انسان‌هاى معقول و متفكراست.

گفت و گوى بين تمدن‌ها راه انتخاب احسن را نيز باز مى‌كند و نه‌تنها اختلاف را كاهش مى‌دهد، احتمالا طرفين را به وحدت نظر در انتخاب احسن نيز مى‌رساند. در اين گفت و گوها و جدال منطقى تمدنهاست كه خواسته‌هاى غرب و ايده آل اسلام با منطق ترسيم مى‌شود و چه‌بسا كه بجاى تلاقى خطوط سياسى، اقتصادى و فرهنگى، راه امكان تداوم موازى اين خطوط شناخته‌شده و ستيزه‌گرى جاى خود را به همكارى دو جانبه تفويض مى‌كند.

بى‌گمان انديشه گفت و گو و جدال منطقى، ريشه در سيره سياسى پيامبر (ص) در برخورد با مخالفان دارد و به همين دليل مورخان و سيره‌نويسان، سال هشتم و نهم (ه‌ - . ق) را «عام الوفود» ناميده‌اند و به ويژه در سال نهم، بيشترين اوقات پيامبر (ص) به استقبال هيأت‌هاى نمايندگى دولت‌ها و ملت‌هايى كه از دور و نزديك براى مباحثه و مناظره به مدينه مى‌آمدند، سپرى شد، چنانكه تجربه تاريخى در اين زمينه نيز حكايت از كارساز بودن گفت و گو و جدال منطقى در حل مسالمت‌آميز اختلافها دارد. اما مشكل عمده در صداقت غرب در رويكرد به گفت و گو و مناظره است.

منبع

فقه سياسى 252/10-251.