20. در كنار استعدادهاى شگرف در وجود انسان، خواسته‌ها، طلبها، شوقها و جذبه‌هاى وسيعى وجود دارد كه دامنه آن در حد معينى متوقف نمى‌شود و حركت مداومى را ايجاب مى‌كند (يٰا أَيُّهَا اَلْإِنْسٰانُ إِنَّكَ كٰادِحٌ إِلىٰ رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاٰقِيهِ‌). (22) و جز با رسيدن به لقاء الله سكون و آرامى نمى‌پذيرد. (أَلاٰ بِذِكْرِ اَللّٰهِ تَطْمَئِنُّ اَلْقُلُوبُ‌)؛ (23)

21. ظرفيت علمى انسان بر بيشترين ظرفيت ممكن است (وَ عَلَّمَ آدَمَ اَلْأَسْمٰاءَ كُلَّهٰا)؛ (24)

22. انسان فطرتى خدا آشنا دارد و بخداى خود در عمق وجدان خويش آگاهى دارد (فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اَللّٰهِ اَلَّتِي فَطَرَ اَلنّٰاسَ عَلَيْهٰا لاٰ تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اَللّٰهِ‌)؛ (25)

23. انسان بجز عقل و تفكر از وجدانى آگاه و آگاهى بخش و كنترل‌كننده برخوردار است كه در درك و سلوك، او را يارى مى‌دهد (وَ نَفْسٍ وَ مٰا سَوّٰاهٰا ^ فَأَلْهَمَهٰا فُجُورَهٰا وَ تَقْوٰاهٰا). (26) (وَ لاٰ أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اَللَّوّٰامَةِ‌)؛ (27)

24. انسان حق بهره‌بردارى از جهان را دارد و آفرينش در اختيار اوست. (وَ سَخَّرَ لَكُمْ مٰا فِي اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِي اَلْأَرْضِ جَمِيعاً)؛ (28)

25. هدف آفرينش انسان پرستش خدا و رشد و تعالى او در مسير بى‌نهايت الى الله است (ٰما خَلَقْتُ اَلْجِنَّ وَ اَلْإِنْسَ إِلاّٰ لِيَعْبُدُونِ‌)؛ (29)

26. خدافراموشى، خود فراموشى مى‌آورد و خودشناسى، خداشناسى مى‌آفريند. (وَ لاٰ تَكُونُوا كَالَّذِينَ نَسُوا اَللّٰهَ فَأَنْسٰاهُمْ أَنْفُسَهُمْ‌)؛ (30)

27. انسان در حجاب تن و ماده، محجوب است و چون اين حجاب را بر افكند حقايق جهان بر او ظاهر گردد (فَكَشَفْنٰا عَنْكَ غِطٰاءَكَ فَبَصَرُكَ اَلْيَوْمَ حَدِيدٌ)؛ (31)

28. انسان تا سير حد سجود ملايك پيش مى‌رود (وَ إِذْ قُلْنٰا لِلْمَلاٰئِكَةِ - اُسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا)؛ (32)

29. انسان با هدايت الهى آراسته شده و در اين هدايت نه‌تنها از درون (الهام، فطرت، عقل، وجدان) روشنى يافته بلكه از بيرون وجودش نيز توسط وحى و ثبت انبياء با بينش برتر مجهز شده است (وَ جَعَلْنٰاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنٰا)؛ (33)

30. انسان فناناپذير است و مرگ او انتقال از مرحله‌اى به مرحله وسيع‌تر و كامل‌تر زندگى است (ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ‌) (34) و اما در جهان مخلد است (خٰالِدِينَ فِيهٰا وَعْدَ اَللّٰهِ حَقًّا)؛ (3)

31. انسان از جانب خدا حامل بار امانت ولايت تكوينى و تشريعى است. (حَمَلَهَا اَلْإِنْسٰانُ إِنَّهُ كٰانَ ظَلُوماً جَهُولاً)؛ (36)

32. انسان يكى از نشانه‌هاى بزرگ آفرينش و براى خود، جهانى است وسيع و بيكران (سَنُرِيهِمْ آيٰاتِنٰا فِي اَلْآفٰاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتّٰى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ اَلْحَقُّ‌)؛ (37)

33. انسان از مرگ گريزى ندارد و او سرانجام از اين جهان مادى رخت برخواهد بست (أَيْنَمٰا تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ اَلْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُرُوجٍ مُشَيَّدَةٍ‌)؛ (38)

34. انسان از حالتى به نام رؤيا برخوردار است كه گاه عكس‌العمل اميال و انفال شيطانى و نفس اماره اوست. اضغاث و احلام و گاه به صورت القايى خدايى و اتصال به غيب جهان نشان دهندۀ واقعيت هاست. (يٰا أَيُّهَا اَلْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي رُءْيٰايَ إِنْ كُنْتُمْ لِلرُّءْيٰا تَعْبُرُونَ ^ قٰالُوا أَضْغٰاثُ أَحْلاٰمٍ وَ مٰا نَحْنُ بِتَأْوِيلِ اَلْأَحْلاٰمِ بِعٰالِمِينَ)‌. (39)

(نَبِّئْنٰا بِتَأْوِيلِهِ إِنّٰا نَرٰاكَ مِنَ اَلْمُحْسِنِينَ‌)؛ (40)