به خصوص آن هنگامی که سلمی با انگشتان حنا بسته اش، به من اشاره کرد.

و آن، زمانی بود که حاجیان هرکدام، رو به سوی دیار خویش نهاده و قافله های رهسپار مناطق، پراکنده شده بودند; و جز اندکی از آنان کسی باقی نمانده بود».

هارون الرشید از شنیدن این ابیات به شگفتی درآمد و به او گفت: این قصیده تو چند بیت شعر دارد؟ گفت: شصت یا هفتاد بیت. آن گاه هارون به تعداد بیت های این قصیده، هزاران درهم به او داد. این رسم عباسیان، تا زمان مرگ مروان بن ابی حفصه ادامه داشت. او با هجو علویان، خود را به هارون الرشید نزدیک می کرد. وی در امر خلافت منکر حق آنان بود و آن را حق بنی العباس می دانست. در این باره چنین می گوید:

«چگونه ممکن است در حالی که چنین امری شدنی نیست که دخترزادگان ارث عموها را ببرند».

وی در بغداد درگذشت. گویند: در حالی که مروان تب داشت، صالح بن عطیه اضجم به دیدار او رفت. هنگامی که خانه خلوت شد، بر او حمله آورد و با فشار گلو، او را خفه کرد و به قتل رساند.[1]

یونس بن حبیب

او ابوعبدالرحمان، یونس بن حبیب ضبّی، منسوب به بنی ضبّه در روستای «جبّول» در ساحل رودخانه دجله بین بغداد و واسط متولد شد. به بصره آمد و نزد ابوعمرو بن علاء و اخفش کبیر کسب علم کرد. در بصره حلقه درسی داشت که ادبا و فصیحان عرب و اهل بادیه، در آن شرکت می کردند.

در زمان خود، در علم نحو سرآمد و به شعر آگاه شد. در تشخیص شعر خوب و بد، بینش عمیقی داشت. طبقات شعرا را می شناخت و حافظ شعرهای آنان و لغت های مهجور و مثل های فراوانی بود. با وجود این، اما بیشتر روحیه نحوی داشت. از حفظ املا می کرد و از هیچ کتابی کمک نمی گرفت. از جمله تصانیف او می توان از معانی القرآن الکبیر، معانی القرآن الصغیر، کتاب اللغات، النوادر و الامثال نام برد. وی عمری طولانی داشت و در 102 سالگی بدرود حیات گفت.[2]

پی نوشت ها

[1] . پنج شنبه اول محرم سال 182 = 22 فوریه سال 798 ; سه شنبه نوزدهم ذی الحجة سال 182 = اول ژانویه سال 799 .

[2] . ابن قنفذ، کتاب الوفیات، ص 144 ; ترتیب المدارک، ج 1، ص 291.

[ 3 ] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 23 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 627.

[ 4 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 252 ; تاریخ بغداد، ج 14، ص 242 ; ابن خلکان، ج 6، ص 378 ; شذرات الذهب، ج 1، ص 298 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 180 ; تذکرة الحفّاظ، ج 1، ص 292 ; العبر، ج 1، ص 284 ; المعارف، ص 499 ; النجوم الزاهره، ج 2، ص 107 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابویوسف» ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 39.

[ 5 ] . ابن عذاری، ج1، ص 89 ; مالکی، ریاض النفوس، ص 141 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 154 ; تاریخ المغرب الکبیر، ج 3، ص 123.

[ 6 ] . معاهد التنصیص، ص 87 ـ 88 .

[ 7 ] . اعلام النساء، ج 3، ص 228 ; مروج الذهب، ج 3، ص 375 ; تاریخ ابن اثیر،ج 6، ص 57 ; وفیات الاعیان، ج 1، ص 107 ; الفخری، ص 185 ; المحبّر، ص 61.

[ 8 ] . الاعلام زرکلی، ج 8 ، ص 59 ; الأغانی، ج 10، ص 71 ; تاریخ بغداد، ج 13، ص 142 ; وفیات الاعیان، ج 5، ص 189 ; شذرات الذهب، ج 1، ص 301 ; طبقات الشعراء، ص 182 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 21.

[ 9 ] . معجم الادباء، ج 6، ص 210 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 545 ; بغیة الوعاة، ص 426 ; شذرات الذهب، ج 1، ص 301.

سال 183 ق = 799ـ800 م

رویدادها

* هارون الرشید مقرر داشت که پسرش، قاسم پس از مأمون، ولیعهد باشد و به او لقب «مؤتمن» داد. آن گاه او را والی ناحیه جزیره و نواحی مرزی و شهرهای نظامی (حایل میان بلاد اسلامی و روم شمالی) قرار داد.

* حکم رانی مجدد یزید بن مزید شیبانی، بر آذربایجان و ارمنستان.

* هارون الرشید شهر «هارونیه» را نزدیک مرعش بنا نهاد و انبوه جنگ جویان را در آن اسکان داد.

* پاپ لئون سوم، بر سر پادشاه شارلمانی، امپراتور دولت روم غربی تاج گذاشت و بدین وسیله ارتباط او با روم شرقی قطع شد.

وقایع نظامی

شورش ها

* خراسان: ابوالخصیب، وهیب بن عبدالله نسائی بر علی بن عیسی بن ماهان، حاکم خراسان به دلیل ظلم و ستم وی بر مردم، شورید ابوالخصیب بر توس، سرخس، نیشابور و شهرهای دیگر استیلا یافت.

* اندلس: آشوب در مرز شمالی اندلس، جنگ داخلی میان سردار، ابوعمران و بهلول بن مرزوق، یکی از اعیان اندلس که در سال 181 ق بر سرقسطه (ساراکوسا) استیلا یافته بود.

* افریقا: ابوجهم، تمام بن تمیم تمیمی، علیه محمد بن مقاتل عکی، حاکم افریقا شورش کرد. ابوجهم که کارگزار محمد بن مقاتل در تونس بود، تصرفات ابن مقاتل را پست می شمرد. ابوجهم به قیروان رفت و چون آن شهر را محاصره کرد، ابن مقاتل از این شهر خارج شد و به طرابلس رفت. چندی بعد ابراهیم بن اغلب، حاکم زاب، شهر قیروان را محاصره کرد و این بار ابوجهم از آن جا خارج شد و محمد بن مقاتل، به مقر حکومت خود بازگشت.

جنگ های خزرها

* ارمنستان: خزرها از طریق باب الابواب (دربند) به ارمنستان حمله کردند، مسلمانان و اهل ذمّه را به قتل رساندند و افراد زیادی را به

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 8 ، ص 59 ; الأغانی، ج 10، ص 71 ; تاریخ بغداد، ج 13، ص 142 ; وفیات الاعیان، ج 5، ص 189 ; شذرات الذهب، ج 1، ص 301 ; طبقات الشعراء، ص 182 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 21.

[ 2 ] . معجم الادباء، ج 6، ص 210 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 545 ; بغیة الوعاة، ص 426 ; شذرات الذهب، ج 1، ص 301.

[ 3 ] . سه شنبه اول محرم سال 183 = دوازدهم فوریه سال 799 ; چهارشنبه 29 ذی القعده سال 183 = اول ژانویه سال 800 .