علی بن موسی الرضا نیز در شهر«توس» درگذشت. برخی گویند: مأمون او را مسموم کرد. آن گاه پیامی حاوی عذرخواهی به خاطر سپردن ولیعهدی به علی بن موسی الرضا(علیه السلام) و خبر درگذشت او، برای عباسیان و مردم بغداد فرستاد و در پایان، آنان را به فرمان برداری مجدد دعوت کرد. از این رو، به هنگام ورود به بغداد، مردم همه با او بیعت کردند.

] امام[ رضا(علیه السلام) در 51 سالگی درگذشت و در دهکده «سناباد» نزدیک «توس» در نزدیکی قبر هارون الرشید دفن شد. هر دو قبر، اینک زیر یک گنبد قرار دارند.[1]

محمد بن جعفر صادق

ابوجعفر، ملقب به محمد دیباج، از علمای آل ابی طالب بود و از پدرش ] امام [جعفر صادق(علیه السلام) کسب علم کرد. وی نخست در مکه اقامت داشت و به هنگام اختلاف میان امین و مأمون بعضی از طالبیان به اوروی آوردند و با تمام اکراهی که داشت با وی به عنوان خلیفه و امیرالمؤمنین، بیعت کردند. چندی بعد نیز مردم حجاز با او بیعت کردند.

مأمون، سپاهی را برای جنگ با او فرستاد، اما یاران محمد بن جعفر گریختند و محمد امان طلبید. سپس وارد مکه شد و خود را خلع کرد و در سخنانی عذر آورد، که جز پس از دریافت خبر درگذشت مأمون به بیعت رضا نداده است. مأمون او را احضار کرد. لذا وی را تحت الحفظ نزد مأمون که در مرو بود فرستادند. مأمون از تقصیر او درگذشت و وی را نزد خود نگه داشت. محمد در گرگان درگذشت و مأمون یکی از کسانی بود که بر جنازه او نماز گزارد.[2]

یحیی بن آدم

ابوزکریا، یحیی بن آدم بن سلیمان قرشی کوفی منسوب به بنی امیه کسی بود که در زمان خود، علم حدیث به او منتهی می شد. ابوداود سیستانی درباره او می گوید: یحیی بن آدم، یگانه روزگار بود.

گفته شده است که او نوشته بسیار دارد، ولی جز کتاب الخراج کتابی از او یافت نشده است. چاپ این کتاب، مرهون تلاش «جوینبول» (Juynboll) خاورشناس می باشد که در سال 1896 م در لیدن این مهم را به انجام رساند و دارالمعرفه بیروت، آن را همراه کتاب الخراج ابویوسف و کتاب استخراج لأحکام الخراج ابن رجب حنبلی، تجدید چاپ کرد. وی درکوفه زیست و در «فم الصلح» بدرود زندگانی گفت.[3]

پی نوشت ها

[1] . جمعه اول محرم سال 203 = نهم ژوئیه سال 818 ; شنبه 29 جمادی الثانی سال 203 = اول ژانویه سال 819 .

[2] . النجوم الزاهره، ج 3، ص 274 ; المعارف، ص 389 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «حاتم بن هرثمة» ; الولاة والقضاة، ص 147 ; الاعلام زرکلی، ج 2، ص 152.

[3] . الاعلام زرکلی، ج 2 ، ص 351 ; تاریخ طبری و ابن اثیر، حوادث سال 169 ـ 203 ; فتوح البلدان، ص 212 ; العبر، ص 339.

[ 4 ] . الاعلام زرکلی، ج 5، ص 178 ; تاریخ طبری و ابن اثیر، حوادث سال 202 ـ 203 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 269 ; تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 180 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 250 ; مروج الذهب، ج 3، ص 441 ; العبر، ج 1، ص 340 ; مقاتل الطالبیین، ص 561 ; ابن خلدون، ج 3، ص 527.

[ 5 ] . الاعلام زرکلی، ج 6، ص 295 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 121 ; ابن خلدون، ج 3، ص 519 ; تاریخ بغداد، ج 2، ص 113 ; العبر، ج 1، ص 343.

[ 6 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 160 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 8 ; ابن ندیم، ص 227 ; تذکرة الحفّاظ، ج 1، ص 359 ; العبر، ص 344 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 3، ص 307 ; تهذیب التهذیب، ج 11، ص 175 ; مقدمة الخراج.

سال 204 ق = 818 ـ 819 م

رویدادها

* مأمون از مرو به بغداد بازگشت.

* مأمون پوششِ سبز را ـ که نشان علویان بود ـ کنار گذاشته، مجدداً لباس سیاه را ـ که شعار بنی العباس بود ـ مرسوم کرد.

* فروکشی آشوب در بغداد.

* مأمون افراد زیر را به ولایت برگزید:

ـ برادرش، محمد بن رشید (ابوعیسی) را بر کوفه.

ـ برادرش، صالح بن رشید را بر بصره.

ـ عبیدالله بن حسن علوی را بر حرمین (مکه و مدینه).

ـ احمد بن اسد بن سامان را بر ماوراءالنهر (تشکیل دولت سامانیان در ماوراءالنهر).

ـ محمد بن ابراهیم زیادی ـ از نوادگان عبیدالله بن زیاد بن ابی سفیان ـ را بر یمن (ایجاد دولت بنی زیاد که تا سال 429 ق در میان فرزندان و طرف دارانشان ادامه یافت).

ـ سید بن أنس ازدی را بر موصل.

* مأمون دستور داد تا 20 درصد از خراج جنوب عراق را کم کنند.

* مأمون کاخ هایی را بر کناره دجله ساخت.

* کشته شدن امپراتور، لئون پنجم (ارمنی) و جایگزینی فرمانده بیزانس، میخائیل دوم به عنوان امپراتور روم (سلطنت خاندان عموری).

وقایع نظامی

* دریای مدیترانه (تهاجم به سیسیل): زیادة الله بن اغلب، امیر افریقیه لشکری را برای حمله به سیسیل روانه ساخت.

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 5، ص 178 ; تاریخ طبری و ابن اثیر، حوادث سال 202 ـ 203 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 269 ; تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 180 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 250 ; مروج الذهب، ج 3، ص 441 ; العبر، ج 1، ص 340 ; مقاتل الطالبیین، ص 561 ; ابن خلدون، ج 3، ص 527.

[ 2 ] . الاعلام زرکلی، ج 6، ص 295 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 121 ; ابن خلدون، ج 3، ص 519 ; تاریخ بغداد، ج 2، ص 113 ; العبر، ج 1، ص 343.

[ 3 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 160 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 8 ; ابن ندیم، ص 227 ; تذکرة الحفّاظ، ج 1، ص 359 ; العبر، ص 344 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 3، ص 307 ; تهذیب التهذیب، ج 11، ص 175 ; مقدمة الخراج.

[ 4 ] . سه شنبه اول محرم سال 204 = 28 ژوئیه سال 818 ; یک شنبه یازدهم رجب سال 204 = اول ژانویه سال 819 .