هم چنین بسیار به میان اعراب بادیه نشین می رفت و با آنان اختلاط می نمود و مدتی نیز در میان آنان مقیم شد تا این که راوی بزرگ عرب و یکی از پیشوایان علم و دانش ایشان گردید.

اصمعی، به خدمت هارون الرشید درآمد و تا زمان مرگ هارون، ملازم وی بود. چون مامون به جای پدر به خلافت رسید، موضوع مخلوق بودن قرآن را مطرح کرد. اصمعی به جهت حفظ دین خود، بغداد را به قصد بصره ترک و خانه نشینی را اختیار کرد. مأمون از وی خواست تا به حضور او رود، ولی او، کهولت سن را بهانه ساخت. او صورتی زشت داشت. گویند یکی از حکام، کنیزی را به او تقدیم کرد. کنیز تا او را دید، وحشت زده شد. اصمعی با این حال روحی لطیف و طبعی ظریف داشت.

از تصانیف او الاصمعیات است که حاوی برگزیده اشعار عرب است. نوادر الاعراب، خلق الانسان، کتاب الخیل، کتاب النبات والشجر، کتاب النخل الکُرم، کتاب الاضداد، کتاب معانی الشعر، کتابی در اسامی ویژگی های زمین، آسمان و گیاهان و ... از دیگر آثار اوست. وی در 94 سالگی درگذشت.[1]

زبیده دختر جعفر

امّ جعفر، زبیده دختر جعفر بن منصور هاشمی عباسی، همسرهارونالرشید و دختر عموی او و مادرِ فرزندش محمد امین بود. نام او «أمة العزیز» یا «ام العزیز» بود. گویند جدش منصور، وی را در دوران کودکی می رقصانده، و در آن حال وی را زبیده صدا می کرد، و به همین جهت این نام بر او ماند.

هارون الرشید او را در سال 165 ق به ازدواج خود درآورد. زمانی که هارون از دنیا رفت و امین فرزندش به قتل رسید، زبیده از سوی عوامل مأمون، مورد ظلم و ستم قرار گرفت. زبیده، نامه ای گلایه آمیز و در قالب عرض حال، به مأمون نوشت. مأمون بر او شفقت آورد و خانه ای را در کاخ خلیفه در اختیار وی قرار داد و غلامان و کنیزانی را به خدمت او گماشت. گویند زبیده در دیانت، اصالت و نیکویی، برترین زنان زمان خود بود و در کارهای نیک، پیش قدم ترین آنان بود. او مسیر میان بغداد تا مکه را با ساختن آبگیرها و کاروان سراها و حفر چاه و تأسیسات مورد نیاز در راه ها آباد ساخت. «عین زبیده» (چشمه زبیده) در مکه منسوب به اوست. او بود که از دورترین منطقه دشت نعمان (واقع در شرق مکه) با حفر قنات های متعدد آب را به مکه رساند. در خانه او صد کنیز حافظ قرآن وجود داشت و از کاخ وی، صدایی مانند صدای زنبوران عسل به گوش می رسید که در اثر زمزمه قرائت قرآن بود. زبیده در بغداد درگذشت.[2]

غسّان بن عبّاد

غسّان بن عباد بن ابی الفرج، یکی از حکام مأمون عباسی و پسر عموی فضل بن سهل وزیر بود. وی ولایت خراسان را در سال 202 ق از سوی حسن بن سهل عهده دار شد. پس از آن، در سال 213 ق از سوی مأمون به حکومت سند منصوب شد. درآن زمان، بشر بن داود مهلّبی کارگزار مأمون در سند بود. «بشر» بر مأمون شورید و از ارسال خراج برای مأمون خودداری کرد. چون غسّان وارد سند شد، بشر از وی امان خواست.

در مدت سه سال اقامت غسّان در سند، کارهای حکومتی را قوام بخشید و در سال316 ق به عراق بازگشت. مأمون، موسی بن یحیای برمکی را به عنوان کارگزار آن دیار منصوب کرد. موسی تا سال 221 ق در سند حضور داشت تا این که مرگش فرا رسید. پس از او پسرش عمران بن موسی جانشین او شد.[3]

پی نوشت ها

[1] . شنبه اول محرم سال 216 = هیجدهم فوریه سال 831 ; دوشنبه 23 ذی القعده سال 216 = اول ژانویه سال 832 .

[2] . البیان المغرب، ج 1، ص 104 ; حمیری، الروض المعطار، ص 429 ، ماده «غلیانه».

[3] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 307 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 170 ; تاریخ بغداد، ج 10، ص 410 ; الفهرست، ص 82 ; انباه الرواة، ج 2، ص 197 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 28 ; العبر، ج 1، ص 370 ; المعارف، ص 543 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الاصمعی» ; الأدب الجغرافی، ج 1، ص 127 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 147.

[ 4 ] . الاعلام زرکلی، ج 3، ص 73 ; اعلام النساء، ج 2، ص 17 ; الکتّاب والوزراء، ص 170 ; سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 113 ; مروج الذهب، ج 2، ص 273 ; البدایة والنهایه، ج 1، ص 271 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 314 ; النجوم الزاهره، ج 2، ص 213.

[ 5 ] . الاعلام زرکلی، ج 5، ص 211 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 409.

سال 217 ق = 831 ـ 832 م

رویدادها

* مأمون، از دمشق، به اسحاق بن ابراهیم مصعبی نایب خود در بغداد پیغام داد تا دانشمندان و فقیهان آن سامان را در مورد مخلوق بودن قرآن بیازماید و آنها را وادار سازد تا مخلوق بودن قرآن را بپذیرند.

* مأمون، عیسی بن منصور رافعی را از حکومت مصر عزل کرد و نصر بن عبدالملک صغدی ملقب به «کیدر» را به جای او منصوب ساخت. مأمون از وی نیز خواست تا علمای مصر را در مورد مخلوق بودن قرآن بیازماید.

* مأمون، عجیف بن عنبسه را برای سرکوب شورش علی بن هشام ـ که از اطاعت خلیفه سرپیچی کرده بود ـ بر آذربایجان گماشت.

* زهیر بن عون «یاغوث» به جای محمد بن ابی الجواری ـ که در شورش سربازان به قتل رسید ـ به امارت سیسیل منصوب شد.

* عمران بن موسی بن یحیای برمکی به جای پدرش بر «سند» حکومت یافت.

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 307 ; وفیات الاعیان، ج 3، ص 170 ; تاریخ بغداد، ج 10، ص 410 ; الفهرست، ص 82 ; انباه الرواة، ج 2، ص 197 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 28 ; العبر، ج 1، ص 370 ; المعارف، ص 543 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الاصمعی» ; الأدب الجغرافی، ج 1، ص 127 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 147.

[ 2 ] . الاعلام زرکلی، ج 3، ص 73 ; اعلام النساء، ج 2، ص 17 ; الکتّاب والوزراء، ص 170 ; سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 113 ; مروج الذهب، ج 2، ص 273 ; البدایة والنهایه، ج 1، ص 271 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 314 ; النجوم الزاهره، ج 2، ص 213.

[ 3 ] . الاعلام زرکلی، ج 5، ص 211 ; تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 409.

[ 4 ] . چهارشنبه، اول محرم سال 217 = هفتم فوریه سال 832 ; چهارشنبه پنجم ذی الحجه سال 217 = اول ژانویه سال 833 .