نظّام

ابواسحاق، ابراهیم بن سیّار بن هانیِ مصری معروف به نظام، از بزرگان معتزله بود و مکتب اعتزال را از داییِ خود ابوهذیل علاّف پیشوای معتزله در عصر خود فرا گرفت. وی از هوشمندان و زیرکانِ معتزله به حساب می آمد. او در علوم فلسفی تبحّر داشت و بر بیشترِ آن چه که دانشمندان این علم ـ چه مادیگرایان و چه خداباوران ـ نوشته بودند، دست یافت. نظریه فلاسفه را در «قدر» تقریر و خود نیز با نظریات خاصی، مکتبی جدید برپا کرد. گروهی از او در این عقیده پیروی کردند که به آنها «نظامیّه» گویند.

از جمله آرای او این بود که «خدا متصف به توانایی بر معاصی و شرارت نیست.» برخلاف سایر معتزله که معتقدند خداوند قادر بر معاصی و شرّ هست; ولی آنها را انجام نمی دهد. او هم چنین معتقد بود که بشر قادر است همانندی برای قرآن بیاورد; ولی خداوند اذهان آنها را از این موضوع منصرف کرده است. اکثر بزرگان معتزله چون: دایی او ابوهذیل در کتاب معروف خود الرد علی النظام; جبّایی; ابوالحسن اشعری (در سه کتاب) و نیز قاضی باقلانی او را تکفیر کرده اند.

وجه تسمیه او به «نظّام» این بود که به گفته یارانش، او کلام عادی و نثر و شعر را با هنرمندی به نظم می کشید. هم چنین گفته اند که او در بازار بصره، مهره ها به بند می کرد و از آن رو، به این نام خوانده شده است.[1]

عرّام بن اصبغ سلمی

وی اعرابیِ بیسوادی از قبیله بنی سلیم بود و از جمله کسانی بود که به سیاحت در مناطق مختلف پرداخته و به راه ها و گذرگاه های آن مناطق آشنا شد و از این راه، خبرهای صحیح را به دست آورد. او به گردش در جزیرة العرب پرداخت و مشاهدات خود را از خصوصیات و اوضاع جغرافیِ منطقه، بر ابوالأشعث، عبدالرحمان بن محمد بن عبدالملک کندی می خواند، او نیز تقریرات عرّام را در کتابی به نام جبال تهامه ومکانها ومیاهها وانهارها وسکانها، جمع آورد. عرّام از این طریق شهرت به سزایی کسب کرد.

علمای زیادی از جمله ابوسعید سیرافی و ابوعبید بکری و یاقوت حموی از او نام برده اند. عرّام به ذکر راه ها و کوه های منطقه بسنده نکرده; بلکه از گیاهان و آب های موجود در تهامه نیز نام برده است.[2]

پی نوشت ها

[1] . دوشنبه اول محرم سال 231 = هفتم سپتامبر سال 845 ; جمعه 28 ربیع الثانی، سال 231 = اول ژانویه سال 846 .

[2] . الاعلام زرکلی، ج 6، ص 365 ; الفهرست، ص 102 ; تاریخ بغداد، ج 5، ص 282 ; معجم الادباء، ج 7، ص 5 ; وفیات الاعیان، ج 4، ص 306 ; انباه الرواة، ج 3، ص 128 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 70 ; العبر، ج 1، ص 409 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 203.

[ 3 ] . الاعلام زرکلی، ج 2، ص 170 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 11 ; تاریخ بغداد، ج 8 ، ص 248 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 299 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 62 ; طبقات الشعراء، ص 283 ; مروج الذهب، ج 3، ص 480 ; الأغانی، ج 16، ص 303 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابوتمّام» ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 71 ; جرجی زیدان، تاریخ آداب اللغة العربیه، ج 2، ص 77 ; فرّوخ، تاریخ الأدب العربی، ج 2، ص 351.

[ 4 ] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 250 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 303 و 316 ; العبر، ج 1، ص 408 ; تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 20 ; تاریخ طبری، ج 9، ص 135 ; تاریخ بغداد، ج 5، ص 173.

[ 5 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 338 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 346 ; تاریخ بغداد، ج 14، ص 229 ; العبر، ج 1، ص 411 ; طبقات الشافعیه، ج 1، ص 257.

[ 6 ] . الاعلامزرکلی، ج 8 ، ص 68 ; الأغانی، ج 18، ص 336 ; العقدالفرید، ج 6، ص 37.

[ 7 ] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 36 ; تاریخ بغداد، ج 6، ص 97 ; الفرق بین الفرق، ص 131 ـ 150 ; الملل والنحل، ج 1، ص 52 ; التبصیر فی الدین، ص 69 ; تکملة الفهرست، ص 2.

[ 8 ] . الادب الجغرافی، ج 1، ص 127 ; عبدالسلام هارون، مقدّمه کتاب اسماء جبال تهامه از مجموعه نوادر المخطوطات، مجموعه 8 ، ص 274.

سال 232 ق = 846 ـ 847 م

رویدادها

* مرگ خلیفه «الواثق بالله» و خلافت برادرش جعفر «المتوکل علی الله» (ذوالحجه).

* متوکل، محمد بن عبدالملک بن زیات را در مقام وزارت ابقا کرد.

* نصب ابراهیم بن حسین بن مصعب خزاعی، به امارت منطقه فارس.

* نصب مالک بن طوق بن عتاب تغلبی به ولایت دمشق.

بلایای طبیعی

* مرگ عده زیادی از حجاج در اثر تشنگی.

* قحطی و گرسنگی در اندلس.

وقایع نظامی

حملات

* ایتالیا: حملات اعراب بر ایتالیا و تسلط آنان بر بندر «آئوستا»یِ شهر روم.

* پاپ «جرجوار چهارم»، اقدام به ساختن حصاری گِرد شهر روم کرد.

* مسلمانان، از رود «تیبر» گذشته و با پیش روی به طرف روم، آن را به محاصره درآوردند. سپس، دست از محاصره شهر برداشته و عقب نشینی کردند. این عقب نشینی به دلیل پایان یافتن امکانات و آذوقه آنان و پدید آمدن کینه و دشمنی در میان سران لشکر بود.

شورش ها و آشوب ها

* اعراب: اعراب قبایل «بنی نمیر»، «بنی فزارة» و «بنی کلاب» به شورش و راهزنی پرداختند. از این رو سردار بغای کبیر به هدف سرکوبی شورش روانه شد که با سرکوب نمودن آنان، با بیش از 2200 اسیر به عراق بازگشت.

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 36 ; تاریخ بغداد، ج 6، ص 97 ; الفرق بین الفرق، ص 131 ـ 150 ; الملل والنحل، ج 1، ص 52 ; التبصیر فی الدین، ص 69 ; تکملة الفهرست، ص 2.

[ 2 ] . الادب الجغرافی، ج 1، ص 127 ; عبدالسلام هارون، مقدّمه کتاب اسماء جبال تهامه از مجموعه نوادر المخطوطات، مجموعه 8 ، ص 274.

[ 3 ] . شنبه اول محرم سال 232 = 28 اوت سال 846 ; شنبه نهم جمادی الأول سال 232 = اول ژانویه سال 847 .