وارد بغداد شد، احمد علم فقه را از او آموخت و خود به مقام فتوی رسید. او مؤسس مذهب حنبلی و پیشوا در علوم حدیث و فقه بود و در مسئله خلق قرآن، ایستادگی ومقاومتِ بسزایی از خود نشان داد و گروهِ مخالف این عقیده را رهبری کرد و در این راه او و یارانش متحمل آزار و ضرر بسیار شدند.

معتصم، دستور داد او را به دلیل مقاومت در برابر این نظریه تازیانه بزنند. لذا وی را، آن قدر با تازیانه زدند که بدنش جراحات بسیاری برداشت و نیز به مدت 28 ماه، در زندان محبوس ماند. در این دوره، او با ثبات و شکیبایی انواع شکنجه ها را تحمل کرد و چون به این نتیجه رسیدند که وی پاسخ مساعد نخواهد داد، او را آزاد کردند. در زمان خلافت واثق بالله، صدور فتوا برای او ممنوع شد و به وی دستور دادند تا خود را مخفی نگاه دارد.

احمد بن حنبل، خانه نشینی را تا زمان مرگ واثق و الغای آن آزمون (خلق قرآن) ـ که در دوره متوکل صورت گرفت ـ ادامه داد. بعدها متوکل نسبت به او اظهار محبت کرد و او را نزد خود خوانده، به وی جایزه ای گران بها داد; ولی او آن را نپذیرفت. متوکل به او خلعتی پر ارزش داد که احمد از ردّ آن خجالت کشید و آن را تا محل سکونت خود به تن داشت، ولی در آن جا در حالی که گریه می کرد، با خشم فراوان از تن به درآورد. متوکل هر روز از خوراک خاص خود به گمان این که احمد آن را می خورد برای او می فرستاد; در حالی که احمد با روزه داری و گرسنگی روزگار می گذراند، تا این که سامرا را به قصد بغداد ترک کرد.

احمد بن حنبل حدیث را از محدثان بزرگ و علمای بغداد فرا گرفت. امام بخاری و مسلم و علمای هم عصر آنان از او روایت کرده اند. او امام محدثان زمان خویش بود. علما بیش از این که او را از فقها به حساب آورند، از رجال حدیث می دانند. کتاب المسند که حاوی بیش از چهل هزار حدیث است و طاعة الرسول (صلی الله علیه وآله وسلم) ، الناسخ والمنسوخ، العلل، الجرح والتعدیل و ... از تصنیفات اوست. او در 77 سالگی دنیا را وداع گفت.[1]

سرخسی

ابوقدامه، عبیدالله بن سعید بن یحیای سرخسی، از حافظان و راویان موثق حدیث بود. وی در سرخس زاده شد و در نیشابور سکونت گزید. سرخسی، مذهب تسنن را در سرخس رواج داد و مردم را به آن دعوت کرد. بخاری و مسلم از وی روایت نقل کرده اند.[2]

پی نوشت ها

[1] . چهارشنبه اول محرم سال 241 = 22 مه سال 855 ; چهارشنبه هجدهم شعبان سال 241 = اول ژانویه سال 856 .

[2] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 192 ; تاریخ بغداد، ج 4، ص 412 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 316 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 96 ; وفیات الاعیان، ج 1، ص 63 ; العبر، ج 1، ص 435 ; الفهرست، ص 320 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 3، ص 308 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابن حنبل».

[ 3 ] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 349 ; تهذیب التهذیب، ج 7، ص 16.

سال 242 ق = 856 ـ 857 م

رویدادها

* متوکل، فتح بن خاقان را به ولایت مصر و افریقیه گمارد و او یزید بن عبدالله بن دینار را به نیابت خود در آن جا تعیین کرد.

* ابوابراهیم، احمد بن ابوالعباس محمد بن اغلب پس از مرگ پدرش بر مسند حکومتِ افریقیه نشست.

بلایای طبیعی

* زلزله، مصر و شام و فارس را در بر گرفته و به قومس و دامغان واقع در شرق خراسان نیز گسترش یافت.

وقایع نظامی

جنگ ها

* روم: علی بن یحیای ارمنی حاکم مناطق مرزی به همراه نیروهای رزم تابستانی به روم، تاخته و رومیان با تهاجم نظامی که تامرزهای شام و جزیره و نیز «آمِد» امتداد یافت، به حمله پاسخ دادند. رومیان، حدود ده هزار نفر را به اسارت گرفتند ونیروهای داوطلب نیز از نجات آنان، ناتوان ماندند.

* اندلس: لشکریان اندلس وارد بارسلون شدند و تعدادی از دژها و شهرهای آن را فتح کردند.

درگذشتگان

* تئودورا.

* محمد بن اغلب.

* یحیی بن اکثم

تئودورا (Theodora)

او همسر امپراتور تئوفیل و مادر امپراتور میشیل (میخائیل) بود. او قیمومت «میخائیل»، فرزندِ خردسالش را به عهده داشت. (842 ـ 856 م)

در عهد تئودورا، رومیان به دمیاط هجوم بردند و «کیلیکیا» را مورد تاخت و تاز قرار دادند.(4)

محمد بن اغلب

ابوالعباس، محمد بن اغلب بن ابراهیم بن اغلب، از امرای افریقیه بود که امارت را پس از مرگ پدرش اغلب «ابی عقال»، در سال

[ 1 ] . الاعلام زرکلی، ج 1، ص 192 ; تاریخ بغداد، ج 4، ص 412 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 316 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 96 ; وفیات الاعیان، ج 1، ص 63 ; العبر، ج 1، ص 435 ; الفهرست، ص 320 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 3، ص 308 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابن حنبل».

[ 2 ] . الاعلام زرکلی، ج 4، ص 349 ; تهذیب التهذیب، ج 7، ص 16.

[ 3 ] . یک شنبه اول محرم سال 242 = دهم مه سال 856 ; جمعه اول رمضان سال 242 = اول ژانویه سال 857 .

[ 4 ] . تاریخ ابن اثیر، ج 6، ص 162 ; ویلیام لانگر، موسوعة تاریخ العالم، ج 1، ص 488 ; أسد رستم، الروم وصلاتهم بالعرب، ج 1، ص 327 ـ 330.