11 . الاعلام، ج 2، ص 185 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 64 ; تهذیب التهذیب، ج 2، ص 229.

12 . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 279 ; قفطی، اخبار الحکام، ص 248 ـ 259 ; ابن أبی أصیبعه، طبقات الأطباء، ص 246 ; ابن جلجل، طبقات الاطباء، ص 65 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابن ماسویه».

سال 244 ق = 858 ـ 859 م

رویدادها

* متوکل در «داریّا» واقع در حاشیه شهر دمشق کاخی ساخت; ولی به سبب ترس از توطئه سربازان ترک، تغییر عقیده داد و به شهر سامرا بازگشت.

وقایع نظامی

جنگ ها

* روم: متوکل، خویش «بغا»ی بزرگ را از دمشق به جنگ با روم فرستاد. «بغا» آن سامان را مورد تهاجم قرار داد و بر «صملة» یا «صمالو» دست یافت.

* دریای مدیترانه (سیسیل): عباس بن فضل حاکم سیسیل، دژ «قصریانه» را به محاصره در می آورد و قلعه در نهایت تسلیم شد. میخائیل سوم امپراتور بیزانس ناوگانی بزرگ و مجهز، به کمک ساکنان «قصریانه» فرستاد; ولی ناوگان مسلمانان آنان را با شکستی خفت بار روبه رو ساخت.

درگذشتگان

* ابن سکّیت.

* ازرقی.

* اصمّ.

ابن سکیت

ابویوسف، یعقوب بن اسحاق، معروف به «ابنسکّیت»، به سبب سکوت طولانی بدین نام خوانده می شد. وی اصالتاً از مردم اهواز (از خوزستان) بود. آن گاه به بغداد رفت و ادبیات عرب را نزد «ابوعمرو بن علاء»، «فرّاء» و «ابناعرابی» آموخت. او با اعراب بادیه نشین نیز حشر و نشر داشت و از آنها نیز دانش می آموخت. وی به تعلیم عبدالله بن طاهر و دیگران پرداخت. ابنسکّیت به دستگاه متوکل خلیفه عباسی پیوست و از زمره هم نشینان وی شد و خلیفه مقرر داشت تا او به تعلیم دو فرزندش بپردازد. روزی متوکل از او پرسید: «ای یعقوب! کدام یک نزد تو محبوبترند؟ فرزندان من، یا حسن و حسین؟» ابنسکّیت در پاسخ گفت: «قنبر ـ غلام علی ـ از تو و فرزندانت گرامی تر است.» متوکل به خاطر جسارتی که از خود بروز داد و از علی و خاندانش دفاع کرد، از او خشمگین شد و دستور داد تا زبان او را از پس گردن خارج کنند و لگدکوبش سازند. آن گاه او را به منزلش انتقال دادند و او همان روز، به دیار باقی شتافت و در بغداد به خاک سپرده شد. از تألیفات وی، کتابِ اصلاح المنطق، تهذیب الالفاظ، کتاب الأضداد، کتاب الأمثال، شرح دیوان ابونواس، شرح دیوان طرفة بن العبد، شرح دیوان الخنساء، شرح دیوان عروة بن الورد، معانی الشعر، النوادر و ... را می توان برشمرد. وی هنگام وفات 58 سال داشت.[2]

ازرقی

ابوالولید، محمد بن عبدالله بن احمد بن محمد بن ولید بن ازرق غسّانی، در مکه زاده شد و همان جا به فراگیری دانش پرداخت. وی اخبار و مسائل تاریخ گذشتگان را از جد خویش احمد بن محمد فرا گرفت. او به گردآوری آن چه که جدش از اخبار مکه نوشته بود پرداخت، و مباحث آن را در کتابی مدوّن و منظم جمع آورد و آن را اخبار مکّه نامید.[3]

اصمّ

ابوجعفر، احمد بن منیع بن عبدالرحمان بغوی معروف به اصمّ، در اصل از اهالی مرو بود. او از ائمه و بزرگان حدیث به شمار می رود. مؤلفان صحاح، همگی از وی حدیث روایت کرده اند المسند از آثار معروف اوست.[4]

پی نوشت ها

[ 1 ] . سه شنبه اول محرم سال 244 = نوزدهم آوریل سال 858 ; یک شنبه 22 رمضان سال 244 = اول ژانویه سال 859 .

[2] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 255 ; وفیات الاعیان، ج 6، ص 395 ; الفهرست، ص 107 ; تاریخ بغداد، ج 14، ص 273 ; معجم الأدباء، ج 7، ص 300 ; انباه الرواة، ج 1، ص 200 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 106 ; العبر، ج 1، ص 443 ; تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 91 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 205 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابن سکیت» ; سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 349.

[3] . الفهرست، ص 162 ; مقدمه کتاب اخبار مکه ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الأزرقی».

[4] . تذکرة الحفّاظ، ج 2، ص 481 ; تهذیب التهذیب، ج 1، ص 84 ; تاریخ بغداد، ج 5، ص 160.

سال 245 ق = 859 ـ 860 م

رویدادها

* متوکل مقرر داشت تا طبق نظام سابق، خراج را در نوروز دریافت کنند.

* متوکل، دارایی بزرگانِ دستگاه حکومتی را ضبط کرد.

* به دستور متوکل، شهر «جعفریه» که بعدها به «متوکلیه» شهرت یافت ساخته شد. این شهر در شمال شهر سامرا قرار داشت. متوکل هم چنین کاخ های «جعفری» و «لؤلؤة» را بنا نهاد و استخر مشهور و مسجد جامع آن را افتتاح کرد و زمین هایی را تیول فرماندهان قرار داد. ولی چون معماران و مهندسان در ایجاد کانالی که آب دجله را به این شهر برسانند ناکام ماندند، این شهر پس از متوکل به ویرانه ای مبدل شد. این امر درحالی بود که

[ 1 ] . سه شنبه اول محرم سال 244 = نوزدهم آوریل سال 858 ; یک شنبه 22 رمضان سال 244 = اول ژانویه سال 859 .

[ 2 ] . الاعلام زرکلی، ج 9، ص 255 ; وفیات الاعیان، ج 6، ص 395 ; الفهرست، ص 107 ; تاریخ بغداد، ج 14، ص 273 ; معجم الأدباء، ج 7، ص 300 ; انباه الرواة، ج 1، ص 200 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 106 ; العبر، ج 1، ص 443 ; تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 91 ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ج 2، ص 205 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «ابن سکیت» ; سیوطی، تاریخ الخلفاء، ص 349.

[ 3 ] . الفهرست، ص 162 ; مقدمه کتاب اخبار مکه ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «الأزرقی».

[ 4 ] . تذکرة الحفّاظ، ج 2، ص 481 ; تهذیب التهذیب، ج 1، ص 84 ; تاریخ بغداد، ج 5، ص 160.

[ 5 ] . شنبه اول محرم سال 245 = 8 آوریل سال 859 ; دوشنبه 3 شوال سال 245 = اول ژانویه سال 860 .