سال 246 ق = 860 ـ 861 م

رویدادها

* مسلمانان در قبال 2567 اسیر خود به رومیان فدیه پرداختند، این کار در طی مأموریتی که نصر بن ازهر با هیأتی از سوی متوکل انجام داد، صورت گرفت.

* متوکل دستور داد تا مسجد النبی را با کاشیکاری مزین کنند.

* بنی «الرسی» که ائمه زیدیه اند بر «صعده» و «صنعا» حکومت یافتند و «حسن بن قاسم الرسی» دولت «رسی» را تأسیس کرد.

* متوکل دستور داد تا کشتی های جنگی موجود در «عکّا» را جمع آوری کرده سربازان را در آنها مستقر کنند.

وقایع نظامی

جنگ ها

* روم: عمر بن عبدالله اقطع به همراه نیروی تابستانی به جنگ با رومیان پرداخت. در حالی که فضل بن قارن از دریا و علی بن یحیی ارمنی نیز از مرزهای زمینی به روم حمله کردند.

* اندلس: امیر محمد حاکم اندلس در ناحیه «بنبلونه» (پامپلونا) با فرانسویان به جنگ پرداخت و دژهایی را فتح کرد. بیشتر فرانسویان البته به «لیسبون» هجوم برده و وارد شهر «بنبلونه» «پامپلونا» شده بودند. لذا امیر محمد آنان را از شهر بیرون راند و پادشاه شهر را به اسارت گرفت.

درگذشتگان

* حفص قاری.

* دعبل خزاعی.

* قاسم رسی.

حفص قاری

ابوعمر، حفص بن عمر بن عبدالعزیز دوری از اهالی بغداد بود و در کوی «الدوری» ساکن بود و به همین محل نسبت داده شد. وی سرآمد قاریان زمان خویش و از ثقات و افراد مورد اعتماد، دقیق و باهوش و ثابت رأی بود. هم چنین اولین کسی بود که قرائت های مختلف را گرد آورد. از تألیفات وی ما اتفقت ألفاظه ومعانیه من القرآن را می توان نام برد.[2]

دعبل خزاعی

درباره نام ابوعلی دعبل بن رزین خزاعی برخی گفته اند که دعبل لقب او و نامش حسن بوده، برخی نیز گفته اند: نامش عبدالرحمان و یا محمد بوده است. به ماده شتر جوان دعبل گویند. دعبل، از اعراب یمن بود که در کوفه بزرگ شد و در بغداد اقامت گزید. او شاعری قریحی و باذوق و نیز هجوکننده ای بدزبان بود که خلفا و وزیران کوچک و بزرگ، از گزند زبان او مصون نبودند تا جایی که مردم از او می ترسیدند و دوری می جستند. او شیعه و از پیروان خاندان علی بود. با این که نزد مأمون از موقعیت خوبی برخوردار شده بود هم چنان علویان را می ستود. زمانی که مأمون پوشش سبز را که پوشش و نشانه علویان بود ـ کنار گذاشت ومجدداً لباس سیاه ـ که نشانه بنی عباس بود ـ به تن نمود و امر را بر علویان دشوار کرد و به آنها فشار آورد، دعبل به هجو بنی عباس و دولت مردان پرداخت. از مشهورترین قصاید وی، قصیده ای است که پس از مرگ هارون در هجو وی و تخطئه حکومت بنی عباس سرود و آنان را به ستم و سرکشی متهم ساخت. سروده چنین است:

«هیچ کدام از قبایل «ذویمان»، «بکر» و «مضر» را سراغ نداریم.

مگر اینکه همگیِ آنان در ریختن خون خاندان رسالت شریکند، همان گونه که قماربازان متفقاً قربانی (مورد برد و باخت) خود را قطعه قطعه می کنند.

کشتار و به اسارت بردن و سوزاندن و چپاول در حق ایشان (علویان) بی شباهت به قتل و کشتار جنگ جویان در سرزمین روم و خزر نبود.

عذر بنی امیه در کشتار ایشان پذیرفتنی است; ولی عذر بنی عباس را در این باب قابل قبول نمی بینم.

برای رسیدن به خواسته ها و آرزوی خویش در کنار قبر انسان پاکیزه اقامت گزین.

در طوس دو قبر وجود دارد، یکی قبر خوب ترین مردم و دیگری پست ترین آنان; این درسی است آموزنده و عبرت برانگیز.

پلیدی به سبب نزدیک بودن به پاکیزگی بهره ای نمی یابد، همان گونه که به پاکیزه از پلید زیانی نمی رسد.

جز این نیست که انسان در گرو کردار خویش است. حال که چنین است هرچه می خواهی انجام بده و هر چه می خواهی رها کن.»

زمانی که دعبل آگاهی یافت که معتصم در صدد ترور اوست، به کوه فرار کرد و معتصم را مورد هجو و تمسخر قرار داد. او خلیفه را چنین هجو کرد:

«دل سوخته ای بر از هم گسستن دین (باران) اشک از دیدگان روان کرد.

چرا که کسی امامت و پیشوایی را به عهده گرفت که دین و خرد نداشت و هدایت نیافته بود.

پدران را سزاوار نبود که همانند او را به وجود بیاورند; تا به سلطنت برسد و یا عرب تسلیم وی شوند.

و نیک گفته اند آنان که در تاریخ گذشتگان تحقیق کرده اند; چه سخت مصیبتی است (حضور معتصم).

پادشاهان بنی عباس در تاریخ هفت تن ثبت شده اند و نامی از هشتمین آنان (معتصم) در میان نیست.

[ 1 ] . پنج شنبه اول محرم سال 246 = 28 مارس سال 860 ; چهارشنبه چهاردهم شوال سال 246 = اول ژانویه سال 861 .

[2] . الاعلام زرکلی، ج 2، ص 291 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 111 ; العبر، ج 1، ص 446 ; تاریخ بغداد، ج 8 ، ص 186.