ج 7، ص 11 و 95 ; مروج الذهب، ج 4، ص 46 ; البدایة والنهایه، ج 10، ص 310 و 316 ; العبر، ج 1، ص 449 ; وفیات الاعیان، ج 1، ص 350 ـ 356 و 476 ; ابن خلدون، ج 3، ص 578 و 591 ; فوات الوفیات، ج 1، ص 201 ; المعارف، ص 393 ; سیوطی، تاریخ الخلفا، ص 346 ـ 356 ; تاریخ الاسلام السیاسی، ج 3، ص 23.

34 . الاعلام زرکلی، ج 6، ص 170 ; اعلام النساء، ; الأغانی، ج 22، ص 200 و پس از آن.

سال 248 ق = 862 ـ 863 م

رویدادها

* منتصر، برادران خویش « معتز» و « مؤید» را از ولایت عهدی خلع کرد.

* مرگ منتصر، شش ماه پس از رسیدن به خلافت و بیعت مردم با احمد بن محمد بن معتصم، ملقب به «المستعین بالله » (ربیع الاول 248 ق).

* درگذشت طاهر (دوم) پسر عبدالله بن طاهر حاکم خراسان و نصب فرزندش محمد بن طاهر به عنوان حاکم خراسان.

* «مستعین» محمد بن طاهر را به عنوان حاکم بغداد معین کرد. محمد بن طاهر اوس انباری را به نیابت خود به حکومت خراسان گماشت.

* «مستعین» سردار «اوتامش» را به وزارت برگزید و وزیر قبلی احمد بن خصیب را به جزیره «کریت» تبعید کرد، آن گاه تمام اموال او را گرفت. سپس فرمان داد تا «معتز» و «مؤید» فرزندان متوکل به اجبار در خانه های خود محبوس باشند و بدین ترتیب موجبات ناخرسندی آن دو خلیفه زاده را فراهم آورد.

* انتقال علی بن یحیی ارمنی از مناطق مرزی به حکومت ارمنستان و آذربایجان.

* نصب عبدالصمد بن موسی عباسی به امارت مکه و مدینه.

* پیشوایی «بنی یعفر» در صنعا و جَنَد و اقدام یعفر بن عبدالرحمان به برپایی دولت بنی یعفر.

* ابوابراهیم احمد بن محمد بن اغلب حاکم افریقیه ساختمان مسجد قیروان و مسجد تونس را توسعه داد.

وقایع نظامی

جنگ ها

* روم: « وصیف» سردار ترک با نیروهای جنگ تابستانی به روم حمله کرد.

* دریای مدیترانه (سیسیل): حاکم سیسیل، خفاجة بن سفیان شهرهای جزیره سیسیل را مورد تهاجم قرار داد و شهر «سرقوسه» را محاصره کرد.

درگذشتگان

* ابوحاتم سجستانی.

* «بغا»ی کبیر.

* طاهر خزاعی.

* المنتصر بالله.

ابوحاتم سجستانی

ابوحاتم، سهل بن محمد بن عثمان بن یزید جشمی سجستانی از بزرگان ادب و لغت بود که دانش خود را از «ابوعبیده معمر بن مثنّی» و «ابوزید انصاری» کسب کرد. مبرّد و ابندرید و دیگران از وی بهره علمی برده اند. وی نیکوکاری بود که هر روز یک دینار صدقه می داد. کتاب های اعراب القرآن، ما یلحن فیه العامة، الطیر، النبات، الاضداد، الحشرات و خلق الانسان و ... از تألیفات اوست.[2]

«

بغا»ی کبیر

ابوموسی، سرداری ترک بود که در دوره پرآشوب خلافت بنی عباس و پس از مرگ معتصم، موقعیت برجسته ای یافت. در زمان معتصم و جانشینان وی، با موفقیت در چندین حمله به قبایل شورشی در نزدیک مدینه، ارمنستان و بیزانس از بوته آزمایش به خوبی برآمد. او در زمان ترور متوکل در سال 247 ق حضور نداشت. زمانی که به سامرا بازگشت، جانب سرداران ترک را گرفت و حکومت « مستعین» را در سال 248 ق تثبیت کرد و در همین سال بدرود حیات گفت. مستعین، موسی پسر بغا را به جای او گماشت. و او به «بغا»ی صغیر شهرت یافت. «بغا» ثروتی کلان از خود به جای گذاشت در میان آنها جواهراتی وجود داشت که از نظر ارزش چندین میلیون دینار قیمت داشت.[3]

طاهر خزاعی

طاهر دوم، پسر عبدالله بن حسین خزاعی، از فرماندهان و امرای خراسان بود که پس از مرگ پدرش عبدالله در سال 230 ق به حکومت خراسان رسید. او تا دم مرگ در پست خویش باقی بود.[4]

المنتصر بالله

ابوجعفر، محمد بن جعفر متوکل علی الله بن محمد معتصم بالله بن هارون الرشید ملقب به «المنتصر بالله» یازدهمین خلیفه عباسی بود. مادرش ام ولد بود و «حبشیه» نام داشت. پدرش متوکل، ولایت عهدی را به ترتیب برای او و سپس برادرش معتز و پس از او مؤید برادر دیگرش مقرر داشت، اما چندی بعد متوکل به علت علاقه فراوان به قبیحه مادر معتز بر آن شد که معتز را بر منتصر مقدم دارد.

لذا از منتصر خواست که از ولایت عهدی کناره گیرد، ولی او نپذیرفت. از این رو متوکل او را در مجالس عمومی و همگانی حاضر ساخت و به تهدید و تحقیر او پرداخت و او را سب و شتم کرد. از سوی دیگر چون سرداران ترک به عللی از متوکل رویگردان شده بودند، با منتصر به توافق رسیدند که متوکل را به قتل برسانند. بدین ترتیب با هماهنگی، در شب پنجم شوال سال 247 ق در حالی که متوکل همراه با وزیرش (فتح بن خاقان ) در کاخ «جعفری»

[ 1 ] . شنبه اول محرم سال 248 = هفتم مارس سال 862 ; جمعه ششم ذی القعده سال 248 = اول ژانویه سال 863 .

[2] . البدایة والنهایه، ج 11، ص 2 ; العبر، ج 1، ص 155 ; وفیات الاعیان، ج 2، ص 430 ; انباه الرواة، ج 2، ص 58 ; شذرات الذهب، ج 2، ص 454.

[3] . البدایة والنهایه، ج 11، ص 2 ; تاریخ طبری، ج 9، ص 23، 147 و 192 ; تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 12، 19، 27 و 67 ; مروج الذهب، ج 4، ص 75 ; ابن خلدون، ج 3، ص 574 ; دائرة المعارف الاسلامیه، ماده «بغا الکبیر» ; بروکلمان، تاریخ الشعوب الاسلامیه، ص 124 ـ 125.

[4] . الاعلام زرکلی، ج 3، ص 320 ; تاریخ ابن اثیر، ج 7، ص 5، 37 ; العبر، ج 1، ص 451.