اشتوریش (Astvrias): منطقه ای کوهستانی در شمال اسپانیاست که امروزه مرکز آن، شهر اوفیدو نام دارد.

اشروسنّه: ناحیه ای است در ماوراء النهر و در شرق سمرقند. این ناحیه جلگه ای است که از شرق، فلات پامیر آن را محدود می کند و منطقه آباد آن، شهر اشروسنّه بوده است. امروزه شهر آراتپّه ترکستانِ روسیه در جای آن قرار دارد.

اَشنه: شهری است در جنوب غربی آذربایجان که در جهت اردبیل قرار دارد. دانشمندان زیادی به آن سامان منسوبند.

اصبهان: که آن را اصفهان نیز می نامند یکی از مهم ترین شهرهای ایران است. آن را به نام منطقه ای که در آن قرار دارد به این نام خوانده اند. این شهر در جنوب شرقی منطقه جبال(1) یا قهستان واقع است و از شهرهای بااهمیت این استان است. علمای زیادی به این شهر منسوبند; از جمله آن ها می توان ابو فرج اصفهانی، مؤلف کتاب الأغانی، ابوالقاسم الحسن، معروف به راغب اصفهانی، مؤید الدین اسماعیل حسن، معروف به طغرایی، ادیب مشهور و صاحب لامیّه عجم و ابوعبدالله محمد بن عماد الدین کاتب اصفهانی، معروف به عماد اصفهانی را نام برد.

اصطخر: از نواحی و بخش هایی است که منطقه فارس را تشکیل می دهند. و در شمال فارس قرار دارد. مرکز این ناحیه شهر اصطخر بود که یونانیان آن را پرسپولیس (Persepolis = شهر فارسیان) و پایتخت پادشاهان ایران می خواندند; در نزدیکی این بخش، آثار باقی مانده از کاخ های پادشاهان هخامنشی قرار دارد; گروهی از علما و دانشمندان به آن منسوبند; از جمله آنها ابوالحسن احمد اصطخری (متوفی 328 ق) و ابواسحاق ابراهیم اصطخری، جغرافیدان و صاحب کتاب المسالک والممالک را می توان نام برد.

اَضنة: ر.ک: اذنة.

اطلس: ر.ک: کوه های الاطلس.

اغمات: این نام در زبان بربرها به معنای رنگ قرمز است. شاید به خاطر خاکِ سرخ رنگ این شهر، به آن اغمات گفته اند. این شهر در مغرب دور و در جنوب شرقی شهر مراکش قرار داشته و اینک از آن جز ویرانه ای بر جای نمانده است و پیش از احداث و تأسیس مراکش به عنوان پایتخت جنوب بوده است; ولی شهر مراکش که مرابطون آن را در قرن پنجم بنیان نهادند، شهری نظامی بوده است.

افامیا: شهری است باستانی در شمال غربی شهر حماة و نزدیک شهر محرّة النعمان در سرزمین سوریه. این شهر را پادشاه یونانی، سلوقس، بنا کرد و نام مادر خود ابامیا را بر آن نهاد. امروزه این شهر به صورت ویرانه ای درآمده است.

افریقیه: زمانی که رومیان در قرن دوم قبل از میلاد شهر قرطاجه (کارتاجه) فینیقیه و نواحی اطراف آن را تصرف کردند، به آن مناطق افریقا (Efrica) گفتند. اعراب نیز این نام را از نام گذاری رومیان اقتباس کرده و بر مغرب نزدیک، که امروزه شامل تونس و بخشی از شرق الجزایر است، اطلاق کردند. پایتخت این منطقه به ترتیب قیروان، مهدیه و تونس بوده است. اعراب هم چنین، نام مغرب میانه را بر الجزایر کنونی ونام مغرب دور را بر پادشاهی مغرب کنونی نهادند.

اَفشنه: از آبادی های بخارا در ماوراءالنهر.

افینیون (اوینون = Avignon): شهری است فرانسوی درکنار رود رن و در نزدیکیِ شمال مرسیلیا.

اَفیون قره حصار: شهر یونانی که اَکرونوس (Akroenos) نام داشت و اینک در جنوب غربی شهر آنکارا، در ترکیه، قرار دارد. این نام به معنی دژ افیون سیاه است. در نبردی که در سال 740 م در نزدیک این شهر رخ داد، اعراب از بیزانس شکست خوردند. در همین نبرد بود که عبدالله بطّال کشته شد.

اقریطش: نامی است که اعراب بر جزیره کریت گذاردند. این جزیره یونانی در دریای مدیترانه قرار گرفته و به خاطر تمدن کهن خود شهرت یافته است. ابتداء عبدالله بن سعد بن ابی سرح، حاکم مصر، به آن جا لشکر کشید. و سپس در سال 212 ق / 825 م ربضی هایِ اندلسی آن را از بیزانسی ها گرفته و به تصرف خویش درآوردند. آن گاه در آن جا پایگاهی ساخته، گرداگرد آن را خندق حفر کردند; لذا این جزیره، خندق نام گرفت. این نام به تدریج شکل اروپایی به خود گرفته، به کانداکس (Candax) و سپس به کاندیا (Candia) شهرت یافت. امروزه کاندیا با نام یونانی هراکلیون (Herakelion) شناخته می شود. از آن روز به بعد جزیره کریت به پایگاهی اسلامی علیه دولتِ بیزانس، و منشأ ترسی برای امنیت و تجارت آنها مبدل شد. بیزانس چندین بار بر آن شد تا جزیره کریت را از دست مسلمانان خارج سازد، و در این راه از صدها نفر از سربازان روس در برخی یورش های خود یاری طلبید، ولی به خاطر کمک های مصر، شام و افریقا به مسلمانان، با شکست مواجه شدند; اما پس از یک قرن و نیم و در سال 350 ق / 961 م امپراتور بیزانس و پس از او سردار بیزانسی، (ناکفور فوکاس)، توانستند آن را باز پس گیرند. در قرن هفدهم، ترکان عثمانی آن را تصرف کردند. سپس این جزیره در سال 1898 م مستقل و سرانجام در سال 1913 م به یونان ملحق شد. محدث محمد بن عیسی ابوبکر اقریطشی و تعدادی دیگر از علما، منسوب به این جزیره اند.

1 رجوع کنید به عنوان جبال.