2. انواع ولايت در فقه

ولايت به اعتبارات گوناگون به انواع مختلف تقسيم مي‌گردد و مهم‌ترين تقسيم‌بندي آن چنين است:

الف: تقسيم‌بندي ولايت به اعتبار سبب ولايت

در اين تقسيم‌بندي ولايت به دو قسم تقسيم مي‌شود:

1ـ ولايت به معني اخصّ، که سبب آن يکي از اين اسباب پنج‌گانه مي‌باشد: پدر، جدّ پدري، ملک[1]، سلطنت و وصايت.[2]

2ـ ولايت به معني اعمّ، يعني مطلقِ قدرت و اختيارِ در تصرّف، نسبت به ديگري.

اين قسم از ولايت دايره‌اي وسيع دارد و شامل اين موارد مي‌شود: اختياراتِ وکيل مأذون، صدقه دهنده در مورد اموال مجهول المالک و اشيايي که پيدا شده، مالک اموال زکوي نسبت به جدا ساختن زکات و پرداخت آن به مستحقّين زکات، مالک خمس نسبت به پرداخت خمس به مستحقّ و يا تبديل عين به قيمت، متولّي موقوفه، متولّي قصاص و تقاص، رهن گيرنده نسبت به فروش عين مرهونه، در جايي که اين اختيار را داشته باشد. و نيز موارد ديگري که در فقه و عبارات فقها[3]، از آن تعبير به ولايت شده و در حقيقت برگشت اين قسم از ولايت به توليت و تفويض امور و مسئوليّت است.

ب: تقسيم‌بندي ولايت به اعتبار مولّي عليهم

به اين اعتبار نيز ولايت به دو قسمِ خاص و عام تقسيم مي‌شود. مقصود از ولايت خاص، ولايت پدر و جدّ پدري بر صغار است، و ولايت عام، ولايتِ امام، حاکم و وليّ فقيه بر اموال و نفوس است و به طور اجمال جميع مردم را شامل مي‌گردد .[4]

[1] . به اين معني که برده يا بنده، ملک صاحب خودش محسوب مي‌گرديد و کسي که آن‌را خريد و در اختيار داشت، مالک آن بود. البتّه در اين زمان چنين ملکي، موضوعيّت ندارد.

[2] . تذکرة الفقها (طبع قديم)2: 586.

[3] . بلغة الفقية 3: 211 ـ 212.

[4] . موسوعة احکام الأطفال وادلّتها 1: 532.