پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 13/334.
[2] ــ تاریخ بغداد 5/141.
[3] ــ الجواهر المضیئه 1/128.
[4] ــ المنتظم 12/338.
[5] ــ هدیة العارفین 1/52.
[6] ــ جواهر المضیئه 1/128.
[7] ــ طبقات الفقهاء 140.*

دیگر منابع: البدایة و النهایه 11/69 العبر 1/402 تاریخ الاسلام 20/285 شذرات الذهب 2/175 الکامل فی التاریخ 7/465 دول الاسلام 154 معجم المؤلفین 2/36.

احمد ـ بغدادی (زنده پیش از 257 هـ )

ابوبکر احمد بن محمد بن عیسی بغدادی حمصی.

ساکن حمص، شهری در سوریه بود و در دمشق از احمد بن منیع، حسن بن عرفه و عده ای دیگر به استماع حدیث پرداخته و روایت کرده است.1 از او بکر بن احمد بن حفص شعرانی و محمد بن احمد حمصی روایت کرده اند. چنان که از اثر او استفاده می شود، او مورخ بود و به نوشته ابن عساکر، دارای کتاب تاریخ الحمصیین است.2 برخی منابع متأخر حیات او را در سال 257 هـ تخمین زده اند.3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 5/63.
[2] ــ تاریخ مدینة دمشق 5/433.
[3] ــ معجم المؤلفین 2/142.*

دیگر منابع: مختصر تاریخ دمشق 3/279 سیر اعلام النبلاء 6/283 و 7/163 تهذیب تاریخ دمشق 2/74 تاریخ التراث العربی 1/2/211 الوافی بالوفیات 1/48 الاکمال 2/531 و 4/281.

احمد ـ بغدادی (م حدود 265 هـ )

ابوالقاسم احمد بن موسی بن شاکر بغدادی.

یکی از پسران موسی بن شاکر بود که به بنوموسی1 و بنوموسی منجّم معروف اند.2 اینان اصالتاً خراسانی بودند3 و در بغداد به دنیا آمدند.4 احمد به همراه دو برادر خود محمد و حسن در بغداد به سر می برد.5 پدر آنان موسی بن شاکر، منجم مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) بود6 و در زمان مأمون نیز درگذشت. با مرگ پدر، بنوموسی که خردسال بودند، تحت سرپرستی مأمون به فراگیری علوم در بیت الحکمه پرداختند و چون مأمون به هوشمندی او و برادرانش پی برده بود، هر سه را در بیت الحکمه، نخستین مؤسسه علمی و بسیار شبیه به فرهنگستان های امروزی که خود آن را تأسیس کرده بود، به خدمت گماشت. از اساتید و شیوخ احمد بزرگانی چون اسحاق بن ابراهیم مصعبی و یحیی بن ابی منصور را می توان نام برد.7 الندیم نوشته است که بنوموسی در تلاش برای دستیابی به علوم، اشخاصی را با هزینه خود به سرزمین روم می فرستادند و مترجمان را از گوشه و کنار با دادن عطایا و بخشش های گزاف، به مرکز خلافت جلب می کردند.8 این سه برادر مترجمان عالی مقامی چون حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را در این راه به استخدام گرفته بودند.9 احمد مانند دو برادر خود در علوم ریاضی، هندسه، مکانیک (حیل و حرکات)، موسیقی و اخترشناسی سرآمد گشته بود، اما در صنعت حیل و مکانیک ماهرتر از برادران خود بود.10 این سه برادر در کارهای علمی همکاری داشتند و بدین جهت تشخیص بیشتر آثار شخصی هر یک از آنان میسر نیست.11 مشهورترین اثر بنوموسی کتاب الحیل است که درباره مهندسی مکانیک بوده و یکصد دستگاه میکانیکی در آن شرح داده شده است. ابن ندیم آثار مشترک آنان و برخی آثار احمد را این گونه بیان کرده است:

کتاب بنوموسی فی القرسطون الحیل المخروطات لیس فی خارج کرة الکواکب الثابته کرة تاسعة المسالة التی القاها علی سند بن علی مسائل جرت بین سند و بین احمد مساحة الاکر و قسمة الزوایا بثلاثة اقسام متساویة و وضع مقدار بین مقدارین لتتوالی علی قسمة واحدة12 و کتاب شکل الهندسی الذی بین جالینوس امره.13 حاجی خلیفه کتاب معرفة مساحة الاشکال البسیطه و الکریه را نیز به بنوموسی نسبت داده و تصحیح و اصلاح کتاب المخروطات و تصنیف ابلونیوس را از حسن و احمد، پسران موسی بن شاکر دانسته است.14 تاریخ دقیق درگذشت احمد معلوم نیست، اما اسماعیل پاشا آن را در حدود 265 هـ نوشته است.15

پی نوشت ها

[1] ـ عیون الانباء فی طبقات الأطباء 283.
[2] ــ تاریخ الطبری 9/413.
[3] ــ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 147.
[4] ــ زندگی نامه علمی دانشوران 2/964.
[5] ــ انتقال علوم یونانی به عالم اسلام 257.
[6] ــ تاریخ الحکماء 315.
[7] ــ همان 441.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 331.
[9] ــ زندگی نامه علمی دانشوران 2/964.
[10] ــ تاریخ الحکماء 442.
[11] ــ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 148.
[12] ــ الفهرست (الندیم) 331.
[13] ــ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 152.
[14] ــ کشف الظنون 2/1456، 1739، و1740.
[15] ــ هدیة العارفین 1/50.*

دیگر منابع: ریحانة الادب 8/480 موسوعة علماء الریاضیات 290 وفیات