فرهنگ های جغرافیایی مانند معجم البلدان از واژه بلاذر ذکری به میان نیامده است،3 ولی ابن اثیر در ذیل وقایع سال 210 هـ از فتح بلاذر و شیزر که از بلاد دیلم اند، به دست عبدالله بن خردادبه خبر داده است.4 تاریخ و محل ولادت وی به درستی روشن نیست. وی احتمالا در بغداد بین سال های 170 تا 180 هـ به دنیا آمده است.5 چنان که گذشت بعضی او را از اصل، فارسی می دانند.6 نوشته ابن ندیم و نیز یاقوت که بلاذری را از مترجمان فارسی به عربی می شناساند، می تواند مؤید این گفته باشد.7 بلاذری در حمص، انطاکیه و دمشق علم آموخت و در عراق از مجالس درس محمد بن سعد کاتب واقدی و علی بن محمد مدائنی درباب فتوحات، مُصعب زبیری و ابوعبید قاسم بن سلام در امور عشر و خراج کسب معرفت کرد. ابن عساکر فهرستی از مشایخ بلاذری به دست داده که هشام بن عمار، عفان بن مسلم و عثمان بن ابی شیبه از آن جمله اند.8 احمد بن عمار، جعفر بن قدامه و عبدالله بن ابی سعید ورّاق را در زمره شاگردان او یاد کرده اند.9 بلاذری در جوانی به دربار مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) راه یافت و اشعاری در مدح او سرود.10 پس از مرگ مأمون در سال 218 هـ در دوره خلافت معتصم (خلافت 218 ـ 227 هـ ) و واثق (خلافت 227 ـ 232 هـ ) در گمنامی می زیسته است.11 منابع در این دوره از او یادی نمی کنند، اما از مقام و منزلت او نزد متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) سخن گفته اند. یاقوت حموی گفت و گوی بلاذری را با ابراهیم بن عباس صولی در نزد متوکل نقل کرده و به نقل از همو، بلاذری را یکی از ندیمان متوکل دانسته است.12 پس از کشته شدن متوکل در سال 247 هـ و روی کار آمدن منتصر (خلافت 247 ـ 248 هـ )، مستعین (خلافت 248 ـ 252 هـ ) و معتز (خلافت 252 ـ 255 هـ ) او مقام خود را در دستگاه خلافت حفظ کرد. بلاذری پس از آن با روی کار آمدن معتمد (خلافت 256 ـ 279 هـ ) از دربار خلفا کناره گرفت و دچار تنگدستی شد و بدین سبب به عبیدالله بن یحیی بن خاقان، وزیر معتمد پناه برد.13 پس از آن بلاذری به جانشین او احمد بن صالح شیرزاد که به وزارت رسیده بود، پناه برد و چون از این کار طَرْفی نبست، در اشعاری به هجو او پرداخت. او همچنین در اواخر عمر خود، به اسماعیل بن بلبل متوسل شد و چون از او نیز بی مهری دید، در اشعاری به هجو او اکتفا کرد.14 بلاذری را کاتب، نسب شناس، شاعر و هجویه سرا نیز گفته اند و یاقوت حموی اشعارش را نقل کرده است.15 وی در اواخر دوره خلیفه معتمد16 در سال 279 هـ درگذشت.17

از بلاذری دو اثر تاریخی که به سبب صحت و اعتبار تاریخی مقبولیت عامه یافته، برجای مانده که عبارت اند از: الفتوح یا فتوح البلدان و جمل انساب الاشراف.18 الندیم از دیگر آثار بلاذری با عنوان البلدان الصغیر، البلدان الکبیر، الاخبار و الانساب و عهد اردشیر که در قالب شعر از فارسی به عربی ترجمه کرده، یاد می کند.19

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 125.
[2] ــ معجم الادباء 5/92.
[3] ــ فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، مقدمه، ص 12 ـ 16.
[4] ــ الکامل فی التاریخ 5/485.
[5] ــ انساب الاشراف 1، مقدمه، ص «ج».
[6] ــ فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، مقدمه، ص 16 ـ 18.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 126 معجم الادباء 5/100.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 6/74.
[9] ــ تاریخ الاسلام 20/289.
[10] ــ سیر اعلام النبلاء 13/163.
[11] ــ فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، مقدمه، ص 22.
[12] ــ معجم الادباء 5/90 و 94.
[13] ــ فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، مقدمه، ص 25.
[14] ــ معجم الادباء 5/96 و 101.
[15] ــ همان 92 ـ 99.
[16] ــ لسان المیزان 1/323.
[17] ــ تاریخ التراث العربی 1/2/152.
[18] ــ فوات الوفیات 1/157.
[19] ــ الفهرست (الندیم) 126.*

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 8/239 تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 3/43 تاریخ آداب اللغة العربـیه 1/500 تهذیب تاریخ دمشق 2/112 مختصر تاریخ دمشق 3/319 معجم المؤلفین 2/201 معجم المطبوعات العربـیه 1/584 کشف الظنون 1/179 النجوم الزاهره 3/83.

احمد بن ابی عثماناحمد ـ کاتب احمد بن ابی نجماحمد ـ انباری احمد ـ تیمی (در عصر امام رضا(علیه السلام))

احمد بن یوسف تیمی کوفی.

از مردمان کوفه و از موالی بنی تیم الله بود و در بصره می زیست و در زمره اصحاب امام رضا(علیه السلام) به شمار می رفت.1 از آن حضرت2 و کسانی چون علی بن داود حدّاد3 و هارون بن مسلم حدیث روایت کرده است.4 از وی احمد بن محمد بن سعید5 و محمد بن عبدالله هاشمی روایت نقل کرده اند.6 رجال نویسان تیمی را فردی موثق، و روایاتش را صحیح و قابل استناد دانسته اند.7 او در بغداد از دنیا رفت.8 مجموعه حدیثی از وی بر جای مانده است.9