یاد کرد. برخی از بنی عباس اعتراض کردند و او هم نسبت به عباس کلمه بسیار زشتی گفت. این خبر که به متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) رسید، امر کرد تا صد تازیانه به او بزنند و ابراهیم بن اسحاق بن ابراهیم وی را به تازیانه بست.4 اسماعیل پاشا مرگ او را در سال 240 هـ نوشته است.5

آثار و تألیفات جهمی عبارت اند از: انساب قریش و اخبارها کتاب المعصومین المثالب الانتصار فی الرد علی الشعوبیه و فضائل مضر.6

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 124. 2 ـ معجم الادباء 4/131 و 132.
[3] ــ الوافی بالوفیات 7/387.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 124.
[5] ــ هدیة العارفین 1/47.
[6] ــ الفهرست (الندیم) 124.*

دیگر منابع: اعیان الشیعه 3/104 ریحانة الادب 1/445 معجم مصنفی الکتب العربـیه 66 الذریعه 2/361 و 16/264 لغت نامه دهخدا 1/144 معجم المؤلفین 2/96.

احمد ـ حاسب (م حدود 215 هـ )

احمد بن محمد بن حاسب بغدادی حاسب.

در قرن سوم می زیست1 و با بنی موسی، محمد، احمد و حسن فرزندان موسی بن شاکر که از دانشمندان علم نجوم و ریاضیات بودند، معاصر بود. او از علمای علم ریاضیات و نجوم به شمار می رفت و در این دو رشته علمی تلاش بسیاری نمود.2 وی سرانجام حدود 215 هـ درگذشت3 و دارای آثاری می باشد که عبارت اند از: المدخل الی علم النجوم الجمع و التفریق و کتابی درباره رود نیل که برای محمد بن موسی نوشته است.4

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 2/88.
[2] ــ موسوعة علماء الریاضیات 16.
[3] ــ هدیة العارفین 1/46.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 340.*

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 1/1096 تراث العرب العلمی 211.

احمد ـ حجّال (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

ابویحیی احمد بن سلیمان حجّال.

از امام کاظم(علیه السلام)، احمد بن یحیی طحان و از پدرش سلیمان روایت نقل کرده است.1 افرادی چون ابوعبدالله محمد بن خالد برقی،2 فضالة بن ایوب، محمد بن یحیی عطار، موسی بن بکر و موسی بن حسن از او روایت نقل کرده اند.3 مامقانی او را امامی اثنی عشری دانسته و قول برخی مانند استرآبادی که او را در شمار واقفیه آورده اند، مردود می داند.4 شیخ طوسی او را از جمله کسانی می داند که از ائمه(علیهم السلام) روایت نکرده اند.5 برخی از رجال نویسان وی را در نقل روایت ضعیف دانسته اند.

چنان که از لقب حجّال برمی آید او ظاهراً به خرید و فروش خلخال و زینت آلات یا ساخت و ساز حجله عروس اشتغال داشته است.6 از آثار او کتاب الحدیث می باشد7 که محمد بن خالد برقی آن را روایت کرده است.8

پی نوشت ها

[1] ـ جامع الرواة 51/51.
[2] ــ الفهرست (طوسی) 37.
[3] ــ جامع الرواة 1/51.
[4] ــ تنقیح المقال 1/62.
[5] ــ رجال الطوسی 456 رجال ابن داود 28.
[6] ــ تنقیح المقال 1/62.
[7] ــ الذریعه 6/311.
[8] ــ رجال النجاشی 1/252.*

دیگر منابع: ایضاح الاشتباه 112 منهج المقال 37 دائرة المعارف الشیعیة العامه 2/543 مستدرکات علم رجال الحدیث 1/326 نقد الرجال 22 معجم رجال الحدیث 2/125 معالم العلماء 22 قاموس الرجال 1/316.

احمد ـ حلاّل (در عصر امام رضا(علیه السلام))

احمد بن عمر حلال کوفی انماطی.

صحابی امام کاظم1 و امام رضا(علیهما السلام) بود و احادیثی را از امام رضا(علیه السلام) نقل کرده است.2 حضرت رضا(علیه السلام) در جواب سؤال او که از کیفیت شناخت امام بعد از فوت امام حاضر سؤال کرده بود، نامه ای به او نوشته و بعد از دعا برای خود و او، علاماتی به منظور شناسایی امام بعد از خود ذکر می کند از جمله اینکه امام معصوم باید فرزند بزرگ تر امام قبل باشد و فضل [و کمالش از همه مردم بیشتر باشد ]و سلاحی که به منزله تابوت بنی اسرائیل است و از پیامبر به ارث رسیده، نزد او باشد.3 شیخ طوسی وی را در زمره کسانی که از امامان معصوم روایتی نقل نکرده اند، ذکر کرده و در جایی دیگر او را توثیق نموده است.4 با وجود این، علامه حلی به سبب پیشینه بد او، در قبول روایاتش توقف کرده است.5 حلاّل افزون بر امام رضا(علیه السلام) از کسانی چون محمد بن سنان و یحیی بن ابان نیز روایت کرده است و از وی علی بن اسباط، احمد بن محمد بن عیسی، محمد بن عیسی یقطینی، حسین بن سعید و بعضی دیگر روایت کرده اند.6 حلاّل به داد و ستد