شوخ طبع و نوازنده طنبور بود.1 زمان خلافت مقتدر عباسی (295 ـ 320 هـ ) و دولت آل بویه را درک کرد و چون آل بویه به القاب منتهی به دولت مباهات می کردند، او از باب مزاح لقب جراب الدولة را برای خود برگزید.2 دهخدا می گوید که جراب به معنای مطلق ظرف یا انبان و غلاف شمشیر است.3 اثر سجزی کتاب بزرگ النوادر و المضاحیک است که با عنوان ترویح الارواح و مفتاح السرور و الافراح نیز شناخته می شود4 و در باب مزاح، از حیث اشتمال بر فنون هزل و خنده، بی مانند است.5 وی در اواخر قرن سوم از دنیا رفته است.6

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 170.
[2] ــ معجم الادباء 4/198.
[3] ــ لغت نامه دهخدا 5/6665.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 170.
[5] ــ معجم الادباء 4/198.
[6] ــ معجم المؤلفین 2/128.*

دیگر منابع: هدیة العارفین 1/56 الذریعه 26/208 ایضاح المکنون 1/283 الوافی بالوفیات 8/7.

احمد ـ سرّاج (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

ابوجعفر احمد بن ابی بشر بن سرّاج.

نامش در برخی منابع احمد بن ابوبشیر،1 احمد بن ابی سرّاج2 یا احمد بن محمد آمده است.3 وی اهل کوفه و از اصحاب امام رضا(علیه السلام)به شمار می رفت4 و از امام کاظم(علیه السلام)5 و افرادی چون بکر بن کرب صیرفی و حماد بن ابی طلحه روایت کرده است.6 ایشان در عین اینکه واقفی مذهب بوده، ولی در نقل احادیث، ثقه و مورد اعتماد بود و راویانی چون حسن بن محمد بن سماعه7 و صالح بن سعید از او روایت کرده اند.8 نقل است که به اتفاق ابن مکاری و علی بن ابی حمزه بطائنی خدمت امام رضا(علیه السلام)رسید و در موضوع امامت با آن حضرت محاجّه کردند،9 ولی برخی از ارباب رجال آن نقل را ضعیف السند دانسته و گفته اند که احمد فقط همراه آن دو نفر حضور داشته است.10 از جمله آثار علمی او کتاب النوادر است که ابن سماعه آن را روایت کرده است.11

پی نوشت ها

[1] ـ خلاصة الاقوال 202.
[2] ــ معالم العلماء 11.
[3] ــ معجم الموحد 1/75.
[4] ــ اختیار معرفة الرجال 463.
[5] ــ رجال النجاشی 1/204.
[6] ــ معجم رجال الحدیث 2/24.
[7] ــ رجال النجاشی 1/204.
[8] ــ تنقیح المقال 1/48.
[9] ــ اختیار معرفة الرجال 463.
[10] ــ قاموس الرجال 1/254.
[11] ــ الفهرست (طوسی) 20.*

دیگر منابع: مجمع الرجال 1/90 الوجیزه 8 رجال ابن داود 417 منهج المقال 31 نقد الرجال 17 اعیان الشیعه 2/473 ایضاح الاشتباه 5/96 جامع الرواة 1/40.

احمد ـ سرخسی (م 286 هـ )

ابوعباس احمد بن محمد بن مروان بن طیب سرخسی، ملقب به ابن طیب.

محل تولد وی سرخس1 و از شاگردان معروف یعقوب بن اسحاق کندی بود، چنان که به او نسبت داده می شد.2 سرخسی از محدثانی چون عمرو بن محمد، احمد بن حارث و دیگران روایت کرده3 و ابوبکر محمد بن ازهر از او روایت نقل کرده است.4 رجال نویسان وی را عالمی حکیم، ادیب، نحوی، شاعر، فیلسوف، مورخ، سیاستمدار، خوش ذوق، بلیغ و مصنّف معرفی کرده اند.5 ابن طیب در ابتدا معلم معتضد عباسی (خلافت 279 ـ 289 هـ ) بوده، به حدی که محرم اسرار و از دوستان خصوصی او شد، لذا وقتی معتضد به قدرت رسید ابن طیب را متولی امور حسبه و مواریث در بغداد کرد، ولی چون اسرار او را فاش کرد، به دستور او تازیانه خورد و به زندان افتاد.6 بعضی هم دلیل آن را، شیعه بودن او و نقل حدیثی بر ضد معاویه دانسته اند.7 مسعودی در کتاب خود مکرر از او یاد کرده و می گوید: در سال 283 هـ ، معتضد او را دستگیر کرده، اموالش را مصادره نمود و سپس به قتل رساند.8 سال مرگ او را به اختلاف سال های 186، 286 و 386 هـ هم نوشته اند،9 ولی با توجه به دوران معتضد (خلافت 279 ـ 289 هـ ) پیداست که قول اولی و سومی اشتباه است.

آثار سرخسی عبارت اند از: المدخل الی الصناعة النجوم المسالک و الممالک مختصر قاطیغوریاس مختصر کتاب بارمیناس مختصر کتاب انالوطیقا الاولی مختصر کتاب انالوطیقا الثانی الاعشاش و صناعة الحسبة الکبیر عش الصناعات و الحسبة الصغیر نزهة النفوس اللهو و الملاهی فی الغناء و المغنیین و المنادمة و المجالسة و انواع الاخبار و الملح السیاسة الکبیره السیاسة الصغیره الموسیقی الکبیر الموسیقی الصغیر الارثماطیقی (کتابی است در اعداد و جبر و مقابله) الجوارح و الصید بها المدخل الی صناعة الطب (ردّ بر حنین بن اسحاق) المسائل فضائل بغداد و اخبارها الطبیخ زاد المسافر و خدمة الملوک المدخل الی علم الموسیقی آداب الملوک