احمد ـ شیبانی (206 ـ 287 هـ )

ابوبکر احمد بن عمرو بن ضحاک شیبانی بصری نبیل، مشهور به ابن ابی عاصم.

اهل بصره بود و در سال 206 هـ به دنیا آمد. رجالیون از او با عناوینی چون حافظ کبیر، کثیر الحدیث، زاهد و دارای مرتبه بلند در صیانت و عفت یاد کرده اند. ابن ابی عاصم ساکن اصفهان بود و بعد از صالح بن احمد، به مدت سیزده و یا شانزده سال عهده دار امر قضاوت در آن شهر شد. وی از افرادی چون موسی بن اسماعیل، ابوالولید طیالسی، هدبة بن خالد، هشام بن عمار و عمرو بن مرزوق روایت کرده است و ابواحمد عسّال، احمد بن بندار، عبدالرحمان بن محمد بن سیاه و دخترش عاتکه از او روایت کرده اند.1 برخی او را ظاهری مذهب دانسته اند،2 اما ذهبی در نفی این مطلب می گوید که او کتابی در ردّ داود ظاهری نوشته است.3 ابن ابی عاصم دارای مصنفات بسیاری بود که در قیام صاحب زنج در بصره از بین رفت، ولی حدود پنجاه هزار حدیث از آنها را از حفظ اعاده کرد.4 سرانجام وی در سال 287 هـ در اصفهان درگذشت و در مقبره دوشاباد دفن گردید.5

کتاب های المسند الکبیر، الآحاد و المثانی، المختصر من المسند6 و السنة فی احادیث الصفات7 از اوست.

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 13/430 و 437.
[2] ــ ذکر اخبار اصفهان 1/100.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 13/431. 4 ـ تذکرة الحفاظ 2/641.
[5] ــ تاریخ مدینة دمشق 5/185. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 13/436. 7 ـ معجم المؤلفین 2/36.

دیگر منابع: تهذیب تاریخ دمشق 1/419 شذرات الذهب 2/195 الأعلام 1/189 العبر 1/413 تاریخ الاسلام 21/75 دول الاسلام 157 البدایة و النهایه 11/96 الوافی بالوفیات 7/269 الجرح و التعدیل 2/67.

احمد ـ شیبانی (200 ـ 291 هـ )

ابوالعباس احمد بن یحیی بن زید بن سیار بغدادی شیبانی، مشهور به ثعلب.

ابوالعباس در سال 200 هـ به دنیا آمد و دوران زندگی او معاصر با حکومت یازده خلیفه عباسی از مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) تا مکتفی (خلافت 289 ـ 295 هـ ) بود.1 وی امام کوفیین در نحو و لغت بود و با احمد بن حنبل ملاقات داشت.2 ثعلب در لغت، نحو و شعر از بزرگان عصر خویش بود و از اساتیدی چون ابن اعرابی و محمد بن سلاّم جمحی کسب علم نمود و افرادی مانند أخفش صغیر، نفطویه و ابوعمر زاهد از علم وی بهره بردند.3 ابوالعباس در هجده سالگی صاحب نظر و در 25 سالگی تمام مسائل فرّاء را آموخت.4 ابن خلّکان می گوید که وی فردی مورد اعتماد و در گفتار راستگو و به یادگیری مشهور و در لغت عرب و روایت شعر قدیم معروف بود.5 سرانجام وی در سال 291 هـ درگذشت و در کنار منزل خود نزدیک باب الشام بغداد دفن شد.6

کتاب های زیر آثار اوست: مصون فی النحو اختلاف النحویین معانی القرآن الموفقی مختصر فی النحو القرائات معانی الشعر التصغیر ما ینصرف و ما لا ینصرف الامثال ما یجری و ما لا یجری الشواذ الایمان و الدواهی الوقف و الابتداء الهجاء استخراج الالفاظ من الاخبار الاوسط غرائب القرائات المسائل حد النحو تفسیر کلام ابنة الخس و الفصیح (این کتاب به چاپ رسیده است).

ثعلب همچنین در گردآوری و شرح اشعار بزرگانی چون اعشی، طفیل و طرماح تلاش هایی نموده است.7 از آثار مطبوع او در این زمینه شرح دیوان زهیر، شرح دیوان الاعشی، قواعد الشعر و المجالس (مجالس ثعلب) است.8 کتاب اخیر که در دو جلد به چاپ رسیده به گفته الندیم، حاوی قطعه هایی از نحو، لغت، اخبار، معانی قرآن و شعر است که ابوالعباس بر شاگردان خود املا نموده بود.9 زرکلی از اثر دیگر او به نام ما تلحن فیه العامه یاد کرده است.10

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 8/243.
[2] ــ طبقات الحنابله 1/83.
[3] ــ بغیة الوعاة 1/396.
[4] ــ سیر اعلام النبلاء 14/5.
[5] ــ وفیات الاعیان 1/102.
[6] ــ نزهة الالباء 229.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 80.
[8] ــ الاعلام 1/267.
[9] ــ الفهرست (الندیم) 80 .
[10] ــ الأعلام 1/267.*

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 22/82 تاریخ الأدب العربی (بروکلمان) 2/210 تاریخ بغداد 5/205 تذکرة الحفاظ 2/666 طبقات الحفاظ 294 کشف الظنون 2/1279 دائرة المعارف الشیعیة العامه 2/692 الذریعه 10/192 البدایة و النهایه 11/110 المنتظم 13/24 مرآت الجنان 2/163 معجم المؤلفین 2/203 معجم الادباء 5/103 ـ 146.

احمد ـ صَدَقی (م 293 هـ )

ابوبکر احمد بن محمد بن عبدالله بن صدقه صدقی بغدادی.

منسوب به جد اعلایش صدقه است که در منطقه ای به نام محله