می آمد.1 گفته شده که از طرف متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) به منظور بنای مقیاسی برای رود نیل به مصر فرستاده شد.2 او در زمینه علم نجوم، کتب بسیاری را تألیف کرده که عبارت اند از: المدخل الی علم هیئة الافلاک و حرکات النجوم که حاوی سی باب بوده و مطالب کتاب بطلمیوس را به نحوی واضح تر بیان کرده است3 الکامل فی الاسطرلاب فی صنعة الاسطرلاب جدول الفرغانی رسالة الفصول مدخل فی مجسطی در سی فصل رسالة فی معرفة الاوقات التی یکون القمر فیما فوق الارض او تحتها حساب الاقالیم السبعه و الجدوال.4 الندیم کتاب های الفصول اختیار المجسطی و عمل الرخامات را نیز برای پدرش محمد بن کثیر ذکر کرده،5 ولی الیان سرکیس احتمال داده که این کتاب ها به اضافه کتاب الحرکات السماویه و جوامع علم النجوم از آنِ خود احمد باشد.6

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الحکماء 78.
[2] ــ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4/200، پاورقی.
[3] ــ تاریخ الحکماء 78 .
[4] ــ تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 4/200، پاورقی.
[5] ــ الفهرست (الندیم) 337.
[6] ــ معجم المطبوعات العربیه 1/225.*

دیگر منابع: کشف الظنون 2/1642 لغت نامه دهخدا 1/1133 معجم المؤلفین 2/145 کتابخانه ابن طاووس 329.

احمد ـ قاضی (م 278 هـ )

ابوعلی احمد بن وزیر بن بسّام قاضی.

از عالمانی است که نزد جعفر بن عون، ابوعامر، ابوداود و ابوعاصم علم آموخت و اولین قاضی بود که در ایام متوکل (خلافت 232 ـ 247 هـ ) قضاوت را در اصفهان به عهده گرفت و به سبب همین منصب بود که به اصفهان رفت تا اینکه عزل شد و عباس بن محمد بن ابی الشوارب جایگزین او شد. علت عزل او هم این بود که منشی اش وی را به زندیق بودن متهم کرد. از گفته ابونعیم اصفهانی برمی آید که ابوعلی تا سال 258 هـ در آن شهر زیسته و گویا تا آن زمان قاضی بوده است،1 ولی طبری می گوید که در سال 250 هـ قضاوت سامرا را به عهده گرفت2 که دوران مستعین عباسی (خلافت 248 ـ 252 هـ ) است. همچنین در عهد مهتدی عباسی (خلافت 255 ـ 256 هـ ) هم قضاوت سامرا را بر عهده داشته است.3 یعقوب بن اسماعیل بن شبیب و محمد بن یحیی بن عیسی بصری از جمله شاگردان وی به شمار می روند. وی سرانجام در سال 278 هـ درگذشت.4 اثر او رساله ای است که علی بن محمد عسکری آن را جمع آوری کرده است.5

پی نوشت ها

[1] ـ ذکر اخبار اصفهان 1/82.
[2] ــ تاریخ الطبری 9/276.
[3] ــ اخبار القضاة 2/181.
[4] ــ ذکر اخبار اصفهان 1/82.
[5] ــ الفهرست (الندیم) 197.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 7/135 تهذیب الکمال 7/46 لغت نامه دهخدا 1/1168.

احمد ـ قرشی (قرن سوم یا چهارم هجری)

ابوعبدالله احمد بن حسن (حسین) بن سعید بن عثمان قرشی.

از نوادگان نضر بن کنانه و از قبیله قریش بود. نجاشی نام پدر احمد را حسن،1 و شیخ طوسی در الفهرست حسین،2 و در رجال نسب او را احمد بن محمد بن حسین بن سعید آورده است. شیخ طوسی او را در ردیف کسانی آورده که از ائمه روایتی ندارند، شاید از آن رو که در زمان حیات ائمه(علیهم السلام) نمی زیست.3 این هر دو رجال شناس نام اثرش را النوادر گفته اند که ابوالعباس ابن عقده (249 ـ 333 هـ ) و محمد بن جعفر نجار راوی آن هستند ، ولی از جرح و تعدیل خود وی سخنی ندارند، هر چند که به گفته شیخ طوسی، برخی از دانشمندان شیعه کتاب او را از جمله اصول چهارصدگانه شمرده اند4 که این نشان از اهمیت قرشی و اثرش دارد. با اینکه غضائری وی را از ممدوحان شمرده،5 اما علامه مامقانی وی را در شمار راویان ضعیف آورده است.6 تاریخ درگذشت او در دست نیست، ولی به اعتبار راوی اش ابن عقده و اینکه از ائمه روایتی ندارد، چنین برداشت می شود که او در نیمه قرن سوم می زیسته که ممکن است اوایل قرن چهارم را هم درک کرده باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/235 و پاورقی.
[2] ــ الفهرست (طوسی) 26.
[3] ــ رجال الطوسی 6013.
[4] ــ الفهرست (طوسی) 26.
[5] ــ رجال ابن داود 37.
[6] ــ تنقیح المقال 1/55.*

دیگر منابع: معالم العلماء 15 رجال ابن داود 26 جامع الرواة 1/47 قاموس الرجال 1/437 معجم رجال الحدیث 2/95.

احمد ـ قزّاز (م 261 هـ )

ابوجعفر احمد بن حسن(حسین) قزاز بصری.

به نوشته شیخ طوسی، وی از جمله کسانی است که از هیچ امامی