دیگر منابع: وفیات الاعیان 2/241 لغت نامه دهخدا 1/940 حجة القرائات 60 و 68 دائرة المعارف الشیعیة العامه 2/444.

احمد ـ وهبی (حدود 125 ـ 214 هـ )

ابوسعید احمد بن خالد بن موسی (محمد) وهبی حمصی کندی.

اهل حمص از شهرهای سرزمین شام بود.1 تاریخ و محل ولادت حمصی به درستی روشن نیست. ذهبی گوید که وی به هنگام مرگ حدود نود سال داشت،2 از این رو می توان ولادت وی را در حدود 125 هـ گمانه زد. ابوسعید از کسانی چون محمد بن اسحاق بن یسار سیره نویس مشهور، عبدالعزیز بن عبدالله بن ابی سلمه،3 یونس بن ابی اسحاق سبیعی و قیس بن ربیع اسدی روایت کرده است.4 از وی افرادی مانند ابوزرعه دمشقی مورخ معروف، محمد بن مصفّی و عمرو بن عثمان حدیث نقل کرده اند.5 ابن حجر او را راستگو خوانده6 و رجال شناسانی چون ابن حبان، ابوزرعه و یحیی بن معین وی را موثق دانسته اند.7

حمصی دارای آثاری چون الابیات،8 العوالی9 و ردیّه ای بر غریب الحدیث ابوعبیده معمر بن مثنی بود.10 او در سال 214 یا 215 هـ از دنیا رفت.11

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 8/6.
[2] ــ سیر اعلام النبلاء 9/540.
[3] ــ الجرح و التعدیل 2/49.
[4] ــ تهذیب الکمال 1/300.
[5] ــ تاریخ الاسلام 15/42.
[6] ــ تقریب التهذیب 1/33.
[7] ــ الثقات 8/6 الجرح و التعدیل 2/49.
[8] ــ معجم المؤلفین 1/214.
[9] ــ سیر اعلام النبلاء 9/540.
[10] ــ کشف الظنون 2/1204.
[11] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/27.*

دیگر منابع: هدیة العارفین 1/46 البدایة و النهایه 5/354 التاریخ الکبیر 2/2.

احمد ـ یعقوبی (م پس از 292 هـ )

احمد بن اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح یعقوبی اصفهانی عباسی مصری، ملقب به ابنواضح.

از مورخان و جغرافی دانان مشهور است که کتاب هایش منبع مهم و معتبری در این دو موضوع به شمار می رود. یعقوبی اصالتاً اصفهانی و متولد بغداد بود.1 او که در علم نجوم مهارت داشت و به شعر نیز می پرداخت، دورانی را در مشرق زمین و دورانی را در مغرب سپری کرد. جوانی اش را در ارمنستان و در خدمت طاهریان (205 ـ 259 هـ ) بود و فتوحات این حاکمان را در کتابی نوشت. سپس به هند و آن گاه به مصر و بلاد مغرب رفت و نزد طولونیان (254 ـ 292 هـ ) از منزلتی برخوردار شد، به همین جهت مسعودی او را مصری دانسته است. پدرش از کارمندان دستگاه برید عباسیان بود که به این جهت نیز یعقوبی را عباسی لقب داده اند. طبری در چند مورد از کتاب تاریخ خود، واضح جد یعقوبی را با عنوان مولی منصور (خلافت 136 ـ 158 هـ ) یا مهدی عباسی (خلافت 158 ـ 169 هـ ) یاد کرده2 و از ولایت او بر مصر خبر می دهد.3 این مورخ در جریان حمایت واضح از ادریس بن عبدالله حسنی، از وی با وصف رافضی خبیث یاد می کند4 که نشان از تشیع جد یعقوبی دارد. بلاذری و مقدسی هم به شیعه بودن واضح تصریح می کنند.5 درباره تشیع خود یعقوبی نیز نمی توان تردید کرد، زیرا از جای جای کتاب تاریخ او می توان به امامی بودنش پی برد. وی بر خلاف مورخان معاصر خود، به واقعه غدیر و بسیاری از مناقب امیرمؤمنان علی(علیه السلام) تصریح نموده و از خلفا جز آن حضرت ،به امیرمؤمنان یاد نمی کند. از امامان شیعه به تفصیلی که در دیگر تواریخ عمومی وجود ندارد، سخن می گوید و با تجلیل از آن بزرگواران، احادیثی از ایشان را نقل کرده است. درباره خلفا، به جای تعبیر خلافت فلانی، کلمه ایام به کار برده و از عنوان خلافت پرهیز نموده است. یاقوت حموی تاریخ وفات یعقوبی را سال 284 هـ نوشته،6 لیکن گفته اند که او در کتاب مشاکلة الناس از حوادث سال 289 هـ سخن گفته و در کتاب البلدان سقوط طولونیان به سال 292 هـ را گزارش کرده است،7 از این رو چنین بر می آید که در ثبت تاریخ مرگ او اشتباهی رخ داده و تاریخ درگذشت ابوجعفر احمد بن اسحاق بن واضح مصری عسال که در صفر سال 284 هـ بوده و شباهت نسبی با احمد یعقوبی دارد،8 برای احمد بن ابی یعقوب یعقوبی ثبت شده است. آثاری از او که امروز در دست است، عبارت اند از: کتاب تاریخ البلدان و مشاکلة الناس لزمانهم. او همچنین کتاب های المسالک و الممالک فتح افریقیه و اخبارها اخبار الطاهریین9 مقتل ابی عبدالله،10 اخبار الامم السالفه11 و جغرافیای بیزانس12 را داشته که به دست ما نرسیده است.

پی نوشت ها

[1] ـ الیعقوبی عصره و سیرة حیاته 39.
[2] ــ تاریخ الطبری 8/73، 98 و 143. ابن خلدون، واضح را معروف به مسکین و از موالی صالح بن منصور آورده