200.
[5] ــ رجال النجاشی 1 / 194.
[6] ــ جامع الرواة 1 / 80 .
[7] ــ رجال النجاشی 1/194.
[8] ــ الفهرست (طوسی) 15 الذریعه 2 / 140.*

دیگر منابع: الفهرست (الندیم) 15 نقد الرجال 39 منهج المقال 52 تنقیح المقال 1/112 معجم رجال الحدیث 3/40 معجم المؤلفین 2/232.

اسحاق ـ بخاری

اسحاق ـ بخاری (م206 هـ )

ابوحذیفه اسحاق بن بشر بن محمد قرشی هاشمی بخاری

در بلخ به دنیا آمد و بخارا را وطن خویش قرار داد.1 ابوحذیفه از موالی بنی هاشم2 و صحابی امام صادق(علیه السلام)بوده و از آن حضرت3 و نیز از محمد بن اسحاق بن یسار، عبدالملک بن جریح، سعید بن ابی عروبه، جویبر بن سعید، مقاتل بن سلیمان، مالک بن انس، سفیان ثوری، ادریس بن سنان،4 فضیل بن عیاض، سفیان بن عیینه کوفی5 و همچنین از مأمون عباسی (خلافت 198 ـ 218 هـ ) روایت کرده6 و اسماعیل بن عیسی العطار، احمد بن حفص، محمد بن قدامه بخاری7 و محمد بن عمر داربجردی نیز از او روایت کرده اند.8 نجاشی او را از اهل سنت دانسته و در عین حال توثیق کرده است،9 چنان که از اهل سنت محمد بن عمر داربجردی نیز او را توثیق نموده است.10 اما اکثر رجال نویسان اهل سنت او را دروغگو و متروک الحدیث دانسته اند.11 علامه تستری تضعیف ابوحذیفه توسط برخی از رجالیون اهل سنت را نقل روایاتی می داند که موافق مذهب آنها نیست.12 شایان ذکر است که برخی مانند نجاشی و ابن حبّان بین او و ابویعقوب اسحاق بن بشر بن مقاتل کاهلی کوفی (م228 هـ ) خلط کرده اند.13 وجه مشترک اسحاق بن بشر بخاری و اسحاق بن بشر کاهلی در این است که هر دو توسط اهل سنت به دروغگویی و ضعف متهم شده اند.14 به گفته خطیب بغدادی، اسحاق بن بشر بخاری بنا به درخواست هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) به بغداد رفته و به نقل حدیث پرداخت، اما سرانجام در سال 206 هـ در بخارا وفات یافت.15 او کتاب های الفتوح، المبتدأ،16 مقتل عثمان،17 الرده، الجمل، کتاب حفر بئر زمزم، الاَلْوِیة و کتاب صفین18 را از خود بر جای گذاشت. اسماعیل پاشا دو کتاب دیگر به نام فتوح بیت المقدس و فتوح الامصار را نیز اضافه کرده19 که به نظر می رسد همان کتاب الفتوح باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 6/326.
[2] ــ تاریخ بغداد 6/326 تاریخ الاسلام 14/48.
[3] ــ رجال الطوسی 149 رجال النجاشی 1/194.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/326.
[5] ــ تاریخ مدینة دمشق 8/187.
[6] ــ الکامل فی ضعفاء الرجال 1/338.
[7] ــ تاریخ الاسلام 14/49.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 8/187.
[9] ــ رجال النجاشی 1/194.
[10] ــ تاریخ مدینة دمشق 8/187.
[11] ــ الضعفاء الکبیر 1/100 سیر اعلام النبلاء 9/479.
[12] ــ قاموس الرجال 1/741.
[13] ــ ر.ک: همان 1/740 میزان الاعتدال 1/185.
[14] ــ ر.ک: تاریخ بغداد 6/326 ـ 329 میزان الاعتدال 1/184 ـ 187.
[15] ــ تاریخ بغداد 6/326 ـ 328.
[16] ــ تاریخ مدینة دمشق 8/190.
[17] ــ الجمل 137.
[18] ــ الفهرست (الندیم) 106.
[19] ــ هدیة العارفین 1/196.*

دیگر منابع: معجم الادباء 6/70 العبر 1/273 جامع الرواة 1/80 المجروحین 1/135 مستدرکات علم رجال الحدیث 1/552 معجم رجال الحدیث 3/39 دائرة المعارف الشیعیة العامه 3/344 تاریخ بغداد 6/262 الانساب 1/434، 4/371 و 5/24 البدایة و النهایه 10/282 الوافی بالوفیات 8/405 معجم المؤلفین 2/231 الاعلام 1/294 شذرات الذهب 2/15.

اسحاق ـ بزوغانی (م قرن سوم هجری)

ابویعقوب اسحاق بن ابراهیم بن حاتم بزوغانی مدنی.

جدش حاتم بن اسماعیل مدنی (م186 هـ ) از شاگردان امام صادق(علیه السلام) بود.1 اسحاق نوه دختری ابوموسی محمد بن مثنی عنزی بصری (م252 هـ ) است. اصل وی از مدینه بود، اما گویا به بغداد مهاجرت کرده و در روستای بزوغا، از روستاهای نواحی بغداد سکنی گزید و نسبت وی به همین سبب است. پس از مدتی به عکبرا، ناحیه ای دیگر در بغداد کوچید. همچنین وی را خطیب دورعربان، شهرکی در کنار رود خابور در منطقه جزیره عراق2 گفته اند.3 وی از کسانی چون زبیر بن بکار (م 256 هـ )، حسن بن عرفه، عمر بن شبه مورخ مشهور (م 262 هـ ) و ابوسعید اشج دانش آموخته و حدیث روایت کرده است. کسانی مانند محمد بن عبدالله بن بخیت دقاق و ابراهیم بن احمد بزوری از وی نقل روایت کرده اند.4 اثر مشهور وی کتاب المنیر است که مشتمل بر وقایع و تاریخ قبل از اسلام، نسب شناسی و اندکی معارف می باشد.5

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/345.
[2] ــ معجم البلدان 4/96.
[3] ــ الانساب 1/344.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/390.
[5] ــ همان.*

دیگر منابع: اللباب 1/148 دائرة المعارف الشیعیة العامه 3/335 معجم البلدان 1/411 معجم المؤلفین 2/226 لغت نامه دهخدا 2/4093.