آثار او عبارت اند از: الادویة المفرده مالیخولیا کتاب فی النبض نزهة النفس فی الطب مقالة فی علل القولنج وانواعه و شرح اودیته کتاب فی بیاض المعدة و رسوب البول و بیاض المنی مقالة فی الاستسقاء کتاب العنصر والتمام فی الطب کتاب فی البول من کلام بقراط و جالینوس وغیرهما کتاب فی الفصد اقاویل جالینوس فی الشراب مقالة فی الابانة عن الاشیاء التی یقال انها تشفی الاسقام و مسائل مجموعةٌ فی الشراب علی معنی ما ذهب الیه بقراط و جالینوس فی المقالة الثالثة من کتاب تدبیر الامراض الحادة و ما ذکر فیها من الخمر.5 از کتاب های وی تنها کتاب مالیخولیا باقی مانده که نسخه ای از آن در کتابخانه مونیخ وجود دارد.6

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 8/419.
[2] ــ الاعلام 1/295.
[3] ــ عیون الانباء 478.
[4] ــ الاعلام 1/295.
[5] ــ عیون الانباء 479.
[6] ــ الاعلام 1/295.*

دیگر منابع: فرهنگ زندگی نامه ها 1/610 الاعلام 1/295 هدیة العارفین 1/198 العقد الفرید 8/45 لغت نامه دهخدا 2/1893 معجم المؤلفین 2/236 کشف الظنون 1/51 و 2/1403 و 1949 ایضاح المکنون 2/265، 270، 279، 315، 319، 326، 342، 375، 475 و 534.

اسحاق ـ شیبانی (اوایل قرن دوم ـ 210 هـ )

ابوعمرو اسحاق بن مرار شیبانی کوفی أحوص أحمر.

در رماده کوفه زاده شد و اوایل زندگی خود را در همان جا در مجاورت شیبانیان گذراند و در این مدت آموزگار فرزندان آنان بود، بدین جهت به شیبانی ملقب گردید.1 تاریخ ولادت وی به درستی روشن نیست، اما با توجه به آنکه بسیاری، عمر وی را به هنگام مرگ، بیش از صد سال دانسته اند2 و نیز با در نظر گرفتن تاریخ وفات او، باید ولادت او در اوایل قرن دوم بوده باشد. به گفته برخی، اسحاق دهقان زاده بود.3 شعر و ادب جاهلی را نزد استادان برجسته دو مکتب کوفه و بصره، به ویژه ابوعمرو بن علاء و مفضل ضبی فرا گرفت و دیوان های شاعران جاهلی را از آنان آموخت.4 از آن پس به جمع اشعار و اخبار کهن پرداخت و برای گردآوری روایات چندی، میان بدویان زیست.5 سپس راهی بغداد شد6 و چون در لغت دانی و آگاهی از اخبار و اشعار عرب آوازه ای یافته بود، به دربار هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) راه یافت و تعلیم و تربیت فرزندان خلیفه را بر عهده گرفت. به علاوه، مجلس درسی در بغداد تشکیل داد.7 بزرگانی چون احمد بن حنبل، ابوعبیده قاسم بن سلام و سلمة بن عاصم را به شاگردی خود پذیرفت.8 از دیگر شاگردان و راویان وی فرزندش عمرو، ابوعبید، محمد بن حبیب و قاسم بن معن را می توان نام برد.9 به گفته ای ابوعمرو، بیش از هشتاد قبیله بزرگ عرب همچون ربیعه، مضر، بنی جعده، بنی اسد، بنی تغلب و بنی شیبان را گرد آورده و به صورت مجموعه هایی در مسجد کوفه نگهداری می کرد.10 ابوعمرو علاوه بر شعر، راوی احادیث نبوی نیز بوده و در بیشتر منابع کهن از او به عنوان یکی از رجال حدیث یاد شده است.11 وی از محدثان بزرگی چون رکین بن شامی روایت کرده است.12 رجال نویسان وی را موثق و مورد اعتماد دانسته اند.13 وی در صرف و نحو و لغت نیز تبحر داشته است و منابع کهن، او را در زمره بزرگ ترین لغت شناسان روزگار خود نهاده اند.14 درباره تاریخ وفات او بین سال های 205، 206 210 و 213هـ اختلاف است.15

آثار ابوعمرو از این قرارند: غریب الحدیث النوادر که به کتاب الجیم شهرت دارد النخله النوادر الکبیر الابل خلق الانسان الحروف شرح کتاب الفصیح16 کتاب الختم اشعار القبائل کتاب الخیل غریب المصنف و اللغات.17

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 1/201.
[2] ــ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 12/184 معجم الادباء 6/78 و 79.
[3] ــ معجم الادباء 6/78.
[4] ــ مجالس العلماء 35.
[5] ــ الفهرست (الندیم) 75.
[6] ــ تاریخ بغداد 6/329.
[7] ــ معجم الادباء 6/78 و 84. 8 ـ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 12/182. 9 ـ تاریخ الاسلام 14/55.
[10] ــ خزانة الادب 8/557 و 558 نزهة الالباء 94.
[11] ــ تهذیب الکمال 34/134.
[12] ــ میزان الاعتدال 7/406.
[13] ــ تهذیب اللغه 1/13.
[14] ــ تاریخ بغداد 6/329.
[15] ــ بغیة الوعاة 1/440 المنتظم 10/220.
[16] ــ الفهرست (الندیم) 75.
[17] ــ معجم الادباء 6/82.*

دیگر منابع: المسند (احمد) 2/244 المؤتلف والمختلف (دارقطنی) 4/2127 هدیة العارفین 1/197 المعارف 545 معجم المؤلفین 2/238 روضات الجنات 2/2 تاریخ التراث العربی 8/210 الوافی بالوفیات 8/425 تاریخ العلماء النحویین 207 شذرات الذهب 2/23.

اسحاق ـ صیرفی (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

ابویعقوب اسحاق بن عمار بن حیان صیرفی کوفی فطحی تغلبی.

از موالی بنی تغلب و از یاران امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام)بوده1 و از آن دو حضرت روایاتی نقل کرده است. ابویعقوب از علمای بزرگ و