او دادند و از این رو اسحاق را ابن راهویه گویند.3 وی در نوجوانی در خراسان از محمد بن عبدالله بن مبارک حدیث شنید که برخی، روایات او را در این دوران به علت کمی سن اش متروک دانسته اند. وی سپس در سال 184 هـ در طلب علم و استماع حدیث به عراق و سپس مناطق دیگری چون حجاز، یمن و شام مسافرت کرد.4 شیخ طوسی او را از اصحاب امام رضا(علیه السلام) و از جمله روایت کنندگان از آن حضرت شمرده است.5 به گفته ابن بابویه، وی از محدثان و دانشمندان نیشابور بود که در سفر امام رضا(علیه السلام) به خراسان و هنگام گذر از نیشابور از آن حضرت خواستند حدیثی از احادیث پدرش را نقل کند و آن حضرت حدیث مشهور سلسلة الذهب را برای آنان روایت کرد.6 همچنین از سفیان بن عیینه، جریر بن عبدالحمید رازی، اسماعیل بن عُلَیّه، وکیع بن جرّاح، ابومعاویه محمد بن خازم ضریر، عبدالرزاق بن همام صغانی، ابوبکر بن عیّاش، معتمر بن سلیمان، محمد بن سَلَمه حرّانی و برخی دیگر روایت کرده است.7 برخی از صاحبان صحاح و سنن مانند محمد بن اسماعیل بخاری، مسلم بن حجاج نیشابوری، احمد بن شعیب نسائی، ابوداود، ترمذی و احمد بن حنبل از جمله راویان و شاگردان مشهور او به شمار می روند. همچنین یحیی بن معین8 و برخی مشایخ او مانند بقیّة بن ولید از او روایت کرده اند. به گفته ابن راهویه، استادش یحیی بن آدم دو هزار حدیث از وی روایت کرده و نوشته است.9 دو پسرش محمد و ابوالحسن علی، عبدالله بن محمد بن شیرویه (راوی المسند ابن راهویه)، اسحاق بن ابی عمران اسفراینی، یعقوب بن یوسف شیبانی، اسحاق بن ابراهیم بن نصر بُشْتی و برخی دیگر نیز از او روایت کرده اند.10 ابن راهویه از حافظه ای قوی برخوردار بوده و از قول خود وی آورده اند که هفتاد هزار حدیث یا بیشتر از حفظ داشته و گفته شده که در املای حدیث بر شاگردان، هرگز کتابی در دست او دیده نشده است. ابوداود خفاف می گوید: اسحاق حنظلی بر ما یازده هزار حدیث از حفظ املا کرد.11 احمد بن حنبل از وی بسیار ستایش کرده و در مورد مقام علمی او می گوید: نظیری برای او در عراق و خراسان نمی شناسد،12 چنان که نسائی او را امام در حدیث، ثقه و امین دانسته و وهب بن جریر او را احیاگر سنت رسول الله(صلی الله علیه وآله) در شرق خوانده است.13 نیز گفته اند که هرگاه یک خراسانی از ابن راهویه بدگویی کند باید او را در دینش متهم کرد چنان که اگر یک عراقی از احمد بن حنبل انتقاد و بدگویی کرد باید دین او را زیر سؤال برد. همچنین درباره او گفته شده اگر سفیان ثوری، سفیان بن عیینه و حسن بصری زنده بودند بدون شک، محتاج به استفاده از محضر ابن راهویه بودند.14 صالح بن احمد بن حنبل نیز از پدرش نقل می کند که وی شاهد مناظره ابن راهویه با شافعی در یک مسئله فقهی، و پیروزی او بر شافعی بوده است.15 وی در نهایت بنابر مشهور پس از 77 سال زندگی، در شب نیمه شعبان سال 238 در نیشابور درگذشت.16 آثار او عبارت اند از: التفسیر السنن در فقه و المسند17 در شش جلد. اما تنها اثری که از او باقی مانده، جلد چهارم کتاب المسند وی است که نسخه هایی از آن در کتابخانه خدیویه و دارالکتب قاهره و ظاهریه دمشق موجود است.18

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 6/347 و 355.
[2] ــ وفیات الاعیان 1/200.
[3] ــ تاریخ بغداد 6/348 تهذیب الکمال 2/379.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/345 و 347.
[5] ــ رجال الطوسی 367.
[6] ــ عیون اخبار الرضا(علیه السلام) 2/134.
[7] ــ تاریخ بغداد 6/345 و 346.
[8] ــ تاریخ مدینة دمشق 8/120 الوافی بالوفیات 8/387.
[9] ــ تاریخ بغداد 6/346 و 347.
[10] ــ تهذیب الکمال 2/376 ـ 378.
[11] ــ تاریخ بغداد 6/352 ـ 354.
[12] ــ همان 6/349 ـ 351.
[13] ــ همان 6/348.
[14] ــ همان 6/348 و 349.
[15] ــ همان 6/351.
[16] ــ التاریخ الکبیر 1/379 وفیات الاعیان 1/199.
[17] ــ الفهرست (الندیم) 286.
[18] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 3/540.

دیگر منابع: التاریخ الصغیر 2/338 تقریب التهذیب 1/54 طبقات الحنابله 1/109 طبقات الشافعیة الکبری 3/15 و 110 سیر أعلام النبلاء 11/358 العبر 1/334 و 426 تاریخ الإسلام 17/80 حلیة الأولیاء 9/234 ـ 238 الکامل فی التاریخ 6/144 دول الاسلام 129 میزان الاعتدال 1/182 مرآة الجنان 2/91 شذرات الذهب 2/89 تاریخ التراث العربی 1/1/208 کشف الظنون 1/442 و 2/1678 و 1685 الاعلام 1/292 موسوعة طبقات الفقهاء 3/114 هدیة العارفین 1/197 معجم المؤلفین 2/238 معجم رجال الحدیث 3/46.

اسحاق ـ مصری (زنده در نیمه دوم قرن دوم هجری)

اسحاق بن معاذ بن مجاهد مصری.

از شاعران عصر خود به شمار می آمد.1 معاصر ابومعاویه مفضّل بن فضّاله2 (م 181 هـ ) قاضی مصر بود3 و اشعاری در مدح و هجو وی سرود.4 دیوان شعری که دارای سی ورقه است، اثر او می باشد.5

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 189. 2 ـ تاریخ التراث العربی 2/5/14.
[3] ــ میزان