اسعد ـ ریاحی (زنده در نیمه دوم قرن دوم هجری)

ابوالبیداء أسعد بن عصمه ریاحی.

حیات وی در نیمه دوم قرن دوم بود.1 از کسانی است که در بادیه پرورش یافت و گویا به همین سبب به ابوالبیداء (پدر صحرا) مشهور شد. او در بصره ساکن شد و تعلیم کودکان را پیشه ساخت و تا آخر عمر در آنجا بود.2 ابوالبیداء در شعر و لغت مهارت بسیار داشت و از فصحای معروف عرب به شمار می رفت.3 اشعار فرزدق4 و ابونواس را روایت می کرد. ابونواس نیز در رثای او ابیاتی سروده است.5

برخی از بزرگان علم و ادب آن روزگار از جمله ابن سلام جمحی6 و اصمعی از شاگردان او بوده اند.7 ابومالک عمرو بن کرکره پسر خوانده و راوی اشعار ابوالبیداء بود.8 ابوعبدالرحمان بن عبدالاعلی شاعر و لغت شناس،9 و ابوعدنان ورد بن حکیم10 نیز اشعار او را روایت کرده اند. الندیم مجموع اشعار وی را سی برگ دانسته است.11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ التراث العربی 2/4/54.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 49 معجم الادباء 6/89 .
[3] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 5/264.
[4] ــ الاغانی 8/8 و9 طبقات الشعراء (جمحی) 87 .
[5] ــ تاریخ التراث العربی 2/4/54 دائرة المعارف بزرگ اسلامی 5/264.
[6] ــ الاغانی 8/8و9 طبقات الشعراء (جمحی) 87 .
[7] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 5/264.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 49 معجم الادباء 6/89 .
[9] ــ الفهرست (الندیم) 51 و188.
[10] ــ نورالقبس 218.
[11] ــ الفهرست (الندیم) 51 و188.*

دیگر منابع: ذیل سمط الالی 1/865 البیان و التبیین 1/66 و252 عیون الاخبار 1/71 لغت نامه دهخدا 1/337.

اسلم ـ بَحشَل (م 292 هـ )

ابوالحسن اسلم بن سهل بن اسلم بحشل واسطی رزّاز.

اهل واسط و ساکن محله رزازان بوده و خانه و مسجدش در همین محل قرار داشته است.1 از جمله استادان او در حدیث، جد مادریش وهب بن بقیّه،2 سعید بن زیاد و محمد بن ابی نعیم واسطی بوده اند.3 کسانی چون محمد بن عثمان بن سمعان، محمد بن عبدالله بن یوسف و ابراهیم بن یعقوب همدانی از شاگردان او بودند.4 اسلم بحشل را محدثی راستگو،5 ثقه، حافظ و پیشوا در حدیث دانسته اند.6 یگانه اثر او تاریخ واسط است که در آن به ذکر رجال علمی و روایی واسط و شرح مختصری از حوادث مربوط به این شهر و توابع آن پرداخته است.7 در بیشتر منابع، تاریخ وفات وی را 2928 و بعضی 288 هـ9 ذکر کرده اند.

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 6/127.
[2] ــ تاریخ بغداد 13/457.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 13/553.
[4] ــ تاریخ الاسلام 22/108.
[5] ــ تذکرة الحفاظ 2/664.
[6] ــ معجم الادباء 6/127.
[7] ــ لسان المیزان 1/388.
[8] ــ الوافی بالوفیات 9/52.
[9] ــ معجم الادباء 6/127.*

دیگر منابع: میزان الاعتدال 1/211 النجوم الزاهره 3/158 معجم المؤلفین 2/253 شذرات الذهب 2/210 الاعلام 1/305 طبقات علماء الحدیث 2/376 هدیة العارفین 1/206 ایضاح المکنون 1/218 طبقات الحفاظ 289 معجم البلدان 3/66 العبر 1/423.

اسلم ـ قبطی (پیش از اسلام ـ 40 هـ )

ابورافع اسلم قبطی بریه.

از قبطیان مصر و اهل مدینه به حساب می آمد.1 صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله)،2 امام علی و امام حسن(علیهما السلام) بود3 و از پیامبر، امام علی و ابن مسعود روایت کرده است.4 فرزندانش عبیدالله و حسن،5 علی بن حسین، فضل بن عبیدالله6 و دیگران از او روایت نقل کرده اند. وی از محدثان ثقه و شیعه بود.7 ابورافع غلام عباس بن عبدالمطلب بود که او را به پیامبر بخشید. چون ابورافع خبر مسلمان شدن عباس را به پیامبر(صلی الله علیه وآله) داد، حضرت او را آزاد کرد.8 او پیش از هجرت مسلمان شد و همراه جعفر بن ابی طالب به حبشه مهاجرت نمود. او در برخی از جنگ ها شرکت داشت و امین پیامبر(صلی الله علیه وآله) بود. وی پس از رحلت آن حضرت، تا به خلافت رسیدن امام علی(علیه السلام) با او بود و در 85 سالگی زمین و خانه خود را در خیبر و مدینه فروخت و همراه امام به کوفه آمد و از سوی حضرت به خزانه داری منصوب شد. پس از شهادت آن حضرت، به همراه امام حسن(علیه السلام) به مدینه آمد و حضرت نصف خانه علی(علیه السلام) و زمینی را به او واگذار کرد.9 دو فرزند او عبیدالله و علی کاتب امیرمؤمنان علی(علیه السلام) بودند.10 ابورافع در سال 40 هـ در کوفه11 یا مدینه12 از دنیا رفت. کتاب السنن و الاحکام و القضایا اثر اوست.13

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 3/16. 2 ـ رجال الطوسی 5. 3 ـ رجال النجاشی 1/64.