4 ـ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 12/92. 5 ـ الجرح و التعدیل 2/149. 6 ـ سیر اعلام النبلاء 2/16. 7 ـ خلاصة الاقوال 3. 8 ـ الطبقات الکبری 4/73. 9 ـ رجال النجاشی 1/6
[1] ـ 64.
[10] ــ اسد الغابه 1/41.
[11] ــ المنتظم 5/167. 12 ـ خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 12/92. 13ـ رجال النجاشی 1/64.

دیگر منابع: الذریعه 12/238 تهذیب الاسماء و اللغات 12/92 دائرة المعارف بزرگ اسلامی 1/548.

اسلم ـ منبجی (م حدود 254 هـ )

ابوغوث اسلم بن مهوز منبجی طهوی.

در منبج، از شهرهای شام به دنیا آمد. لقب طهوی او نیز به سبب انتسابش به قبیله طهیّه، تیره ای از بنی تمیم می باشد.1 وی شاعری توانا بود. ابن شهرآشوب وی را در زمره شاعران اهل بیت(علیهم السلام) ذکر کرده و نوشته است که ابوالغوث در سرودن شعر، تقیّه می کرد.2 ابن عیاش جوهری و آقابزرگ نیز وی را از مادحین اهل بیت(علیهم السلام)دانسته اند.3 او در روزگار بحتری (م 286 هـ )، شاعر مشهوری که در وصف خلفا شعر می سرود، می زیست. علاوه بر قصیده دالیه معروفی که در وصف امام عسکریین(علیهما السلام)سروده،4 دیوان شعری را نیز به وی نسبت داده اند.5 تاریخ درگذشت وی به درستی روشن نیست، ولی برخی آن را 2546 و بعضی حدود 250 هـ دانسته اند.7

پی نوشت ها

[1] ـ اعیان الشیعه 3/305.
[2] ــ معالم العلماء 152.
[3] ــ مقتضب الأثر 49 الذریعه 9/45.
[4] ــ الکنی و الالقاب 1/133.
[5] ــ الذریعه 9/45.
[6] ــ فرهنگ بزرگان 93.
[7] ــ ریحانة الادب 7/223.*

اسماعیل ـ ابن ابان (قرن سوم هجری)

اسماعیل بن عثمان بن أبان.

برخی وی را با اسماعیل بن عمر بن ابان کلبی متحد می دانند.1 شیخ طوسی نام وی را در زمره راویانی ذکر کرده که از ائمه(علیهم السلام)روایت نکرده اند.2 ابن داود نیز وی را فردی مهمل و ناشناخته دانسته است.3 از اساتید و شاگردان احتمالی او نیز سخنی به میان نیامده، تنها شیخ طوسی نقل کرده که احمد بن میثم از وی روایاتی نقل کرده است.4

اسماعیل دارای تألیفی نیز بوده است که تحت عنوان اصل از آن یاد شده است.5 تاریخ وفات وی نیز معلوم نیست، ولی به استناد آنکه حمید بن زیاد (م 310 هـ ) از احمد بن میثم روایت کرده6 و احمد بن میثم نیز از اسماعیل نقل کرده، می توان وی را از رجال قرن سوم به شمار آورد.

پی نوشت ها

[1] ـ معجم رجال الحدیث 3/162.
[2] ــ رجال الطوسی 453.
[3] ــ رجال ابن داود 57.
[4] ــ رجال الطوسی 453.
[5] ــ الفهرست (طوسی) 15 معالم العلماء 10.
[6] ــ الذریعه 2/142.*

دیگر منابع: اعیان الشیعه 3/383 معجم رجال الحدیث 3/162 تنقیح المقال 1/139 نقد الرجال 45 هدایة المحدثین 20 قاموس الرجال 2/86 منهج المقال 52 تنقیح المقال 1/139.

اسماعیل ـ ابن عُلَیّه (110 ـ 193 هـ )

ابوبشر اسماعیل بن ابراهیم بن شهم بن مقسم اسدی بصری کوفی.

معروف به ابن عُلَیّه، وابسته به عبدالرحمان بن قطبه اسدی و از اهالی کوفه بود. جد او مقسم از اسرای قیقانیه ما بین خراسان و زابلستان، و پدرش ابراهیم از تاجران کوفه بود که برای تجارت به بصره رفت و آمد می کرد و از این طریق با عُلَیّه، دختر حسان که زنی عاقل و عالم بود، ازدواج کرد1 و اسماعیل در سال 1162 یا 110 هـ (سال مرگ حسن بصری)3 متولد شد.

او اصالتاً کوفی بود، ولی در بصره و بغداد می زیست. اسماعیل با نام مادرش به ابن عُلَیّه مشهور شد، اما آن را نمی پسندید و دشنام می دانست. عُلَیّه فرزندش را مدتی به عبدالوارث سپرد تا به اخلاق وی درآید.4 ابن علیّه از فقها و محدثان حنبلی مذهب می باشد.5 رجال شناسان اهل سنت وی را فقیه، مفتی، باتقوا، حجت در حدیث، مورد اعتماد و از حفاظ چهارگانه شمرده اند. در خبری نیز متهم به شرب خمر شده است که برخی آن را مردود دانسته اند. در مورد کلام خدا هم، قائل به غیر مخلوق بودن قرآن بوده است. زمانی متولی صدقات بصره و مدتی قاضی بغداد بود که با هشدار عبدالله بن مبارک از منصب قضاوت یا تولیت صدقات کناره گیری کرد. وی پس از زندگی در بصره به همراه پدر به بغداد رفت و خانه ای خرید و در ایام خلافت هارون الرشید (170ـ193 هـ ) متولی امور مظالم شد و تا آخر عمر در این منصب ماند. ابن علیّه با محمد امین، پسر هارون (خلافت 193 ـ 198 هـ ) هم ملاقاتی داشته است و امین عقیده او را در مورد قرآن نکوهش می کند. از افرادی همچون ایوب سختیانی، عبدالعزیز بن