صهیب، داود بن ابی هند، حمید طویل و محمد بن منکدر روایت کرده است.6 حماد بن زید، عبدالرحمان بن مهدی، احمد بن حنبل، بندار بن بشار، شعبة بن حجاج و ابن جریج از راویان ابن عُلَیّه می باشند.7 کتاب المناسک، کتاب الطهارة، کتاب الصلوة و تفسیر قرآن از آثار اوست. سرانجام، اسماعیل پس از 83 سال و چند ماه عمر8 در روز سه شنبه 13 ذی قعده سال 193 در بغداد درگذشت. فرزندش ابراهیم بر وی نماز گزارد و روز بعد یعنی چهارشنبه و به قولی پنج یا شش روز مانده از ذی قعده در مقبره عبدالله بن مالک دفن شد.9

پی نوشت ها

[1] ـ الطبقات الکبری 7/325 تاریخ بغداد 6/229 ـ 240.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 283.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 9/107 ـ 120 تاریخ بغداد 6/230.
[4] ــ تاریخ بغداد 6/229 ـ 240.
[5] ــ طبقات الحنابله 1/99.
[6] ــ تاریخ بغداد 6/229 ـ 240 سیر اعلام النبلاء 9/107 ـ 120.
[7] ــ تهذیب التهذیب 1/241.
[8] ــ الفهرست (الندیم) 283.
[9] ــ تاریخ بغداد 6/229 ـ 240.*

دیگر منابع: التاریخ الکبیر 1/342 الجرح و التعدیل 1 / 1 / 153 میزان الاعتدال 1/217 الوافی بالوفیات 9/70 الثقات 6/44 العبر 1/241 طبقات الحفاظ 139 تذکرة الحفاظ 1/322 شذرات الذهب 1/333 تاریخ الاسلام 13/103 النجوم الزاهره 2/144 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/275 هدیة العارفین 1/206.

اسماعیل ـ أزدی (در عصر امام صادق(علیه السلام))

اسماعیل بن ابی خالد محمد بن مهاجر بن عبید ازدی کوفی، معروف به ابن ابی خالد.

از اهالی کوفه و از اصحاب و راویان امام صادق(علیه السلام) بود.1 پدرش از راویان امام باقر(علیه السلام)بود2 و برخی معتقدند که اسماعیل نیز از امام باقر(علیه السلام)روایت کرده است،3 اما عده ای دیگر آن را مردود می شمارند.4 در هر صورت پدر و پسر هر دو توثیق شده اند. ابن ابی خالد از علمای امامیه می باشد.5 اسماعیل علاوه بر روایت از امام صادق(علیه السلام)، راوی از حکیم بن جابر می باشد.6 محمد بن علی ازدی7 و شریک هم از وی روایت نقل کرده اند.8

شیخ طوسی نام و نسب او را این گونه آورده است: اسماعیل بن ابی خالد واسمه محمد بن مهاجر ازدی.9 لذا، بعضی از رجالیون تصور کرده اند که اسم اسماعیل، محمد است،10 ولی شیخ در صدد بیان نام ابوخالد بوده که محمد است نه اسماعیل. وی کتابی باعنوان کتاب القضایا به صورت باب باب دارد که محمد بن علی ازدی آن را روایت کرده است.11 تاریخ درگذشت او در منابع موجود نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/109.
[2] ــ الفهرست (طوسی) 10.
[3] ــ رجال الطوسی 105.
[4] ــ تنقیح المقال 1/127.
[5] ــ رجال النجاشی 1/109.
[6] ــ معجم رجال الحدیث 3/104.
[7] ــ الفهرست (طوسی) 10.
[8] ــ معجم رجال الحدیث 3/104.
[9] ــ رجال الطوسی 302.
[10] ــ تنقیح المقال 1/127.
[11] ــ الفهرست (طوسی) 10.*

اسماعیل ـ أزدی (م 216 هـ )

ابواسحاق اسماعیل بن ابان وراق ازدی کوفی.

این نام و نسب در منابع رجالی شیعه و اهل سنت چندین بار تکرار شده و در بیشتر موارد تنها به نام و نام پدر اشاره کرده و لقب و مشخصات دیگر وی را نیاورده اند، از این رو در ذیل اطلاعات مربوط به هر یک را مرور می کنیم. نجاشی نام او را اسماعیل بن ابان، و راوی اش را احمد بن محمد برقی (م 280 هـ ) ذکر می کند و می گوید که برقی اخبار علی بن نعمان و کتاب موت المؤمن و الکافر و کتاب دیگری را از او روایت کرده است.1 شیخ طوسی در کتاب رجال ذیل اصحاب امام صادق(علیه السلام) از اسماعیل بن ابان حنّاط نام برده2 و در فهرست، دو بار از اسماعیل بن ابان بدون هیچ مشخصه ای یاد کرده است که در یک مورد، محمد بن علی صیرفی و در مورد دوم ابراهیم بن اسماعیل گزارشگر کتاب او می باشد.3 برخی معتقدند که این تعدد به معنای دو نفر بودن نیست، بلکه شیخ خواسته است تعدد طرق خود را تذکر دهد.4 در کتب رجالی اهل سنت نیز از دو نفر هم نام یاد می شود: ابواسحاق اسماعیل بن ابان وراق ازدی کوفی (م 216 هـ ) و ابواسحاق اسماعیل بن ابان حنّاط (خیاط) غنوی عامری کوفی (م 210 هـ ). اولی استاد بخاری، ابوداود، ابن حنبل، ابن معین، ابوحاتم و ابوزرعه بوده و توثیق شده است. دومی را که از هشام بن عروه، ابوخالد عمرو بن خالد واسطی و سفیان ثوری روایت می کند، دروغگو و متروک الحدیث توصیف کرده اند.5 یکی از نویسندگان معاصر، این دو نفر را همان فرد امامی مذهب دانسته و در واقع اتحاد همه این نام ها را قائل شده است،6 اما به نظر می رسد چنین نیست،