چون رجال نویسانی که نام این دو را در کنار هم ذکر کرده اند، به این نکته توجه داشته اند که یکی با دیگری متفاوت است، چنان که مزّی و دیگران تصریح می کنند که اسماعیل وراق، غیر از اسماعیل غنوی است و دومی زمانش کمی جلوتر است.7 از اینکه رجالیون اهل سنت اسماعیل وراق را متمایل به شیعه دانسته و حتی به دلیل شدت تشیع از او عیب جویی کرده و برخی ضعیف شمرده اند،8 استفاده می شود که وی همان اسماعیل بن ابان است که در منابع شیعه امامیه از او یاد می شود. علاوه بر تألیفاتی که به نقل از نجاشی ذکر شد، اسماعیل را صاحب اصل و کتاب الحدیث هم دانسته اند9 که گویا تفسیری بر گفته نجاشی باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 1/123.
[2] ــ رجال الطوسی 154.
[3] ــ الفهرست 54.
[4] ــ اعیان الشیعه 3/308.
[5] ــ تهذیب الکمال 3/5 ـ 13.
[6] ــ دائرة المعارف الشیعیة العامه 3/434.
[7] ــ تهذیب الکمال 3/11 سیر اعلام النبلاء 10/3.
[8] ــ الکامل فی ضعفاء الرجال 1/310 خلاصة تهذیب تهذیب الکمال 1/270 تقریب التهذیب 1/89 میزان الاعتدال 1/212.
[9] ــ الذریعه 2/141 و 6/313.*

دیگر منابع: الثقات 8/91 تاریخ بغداد 6/238 تاریخ اسماء الثقات 28 الطبقات الکبری 6/409 التعدیل و التجریح 1/342 سیر اعلام النبلاء 10/347 تاریخ الاسلام 15/71 معجم المؤلفین 2/253 جامع الرواة 1/90.

اسماعیل ـ أزدی (199 ـ 282 هـ )

ابواسحاق اسماعیل بن اسحاق بن اسماعیل ازدی بصری بغدادی.

در سال 199 هـ به دنیا آمد.1 اصل او از بصره بود، ولی بغداد را وطن خویش قرار داد.2 ابواسحاق از کودکی به آموختن علم روی آورد و فقه را نزد احمد بن معدل، و حدیث را نزد علی بن مدینی،3 و علم قرائت را نزد احمد بن سهل فرا گرفت.4 ازدی در فقه به مقامی رسید که مالکی های اهل عراق فقه را از او آموختند. وی از پدرش و از اباولید طیالسی، علی بن مدینی و محمد بن عبدالله انصاری روایت کرده و افرادی چون عبدالله بن احمد بن حنبل،5 ابوبکر شافعی، اسماعیل صفّار و ابوالقاسم بغوی از او روایت کرده اند. أزدی از فقهای بزرگ مذهب مالکی بود که در گسترش این مذهب کوشید.6 ابواسحاق قضاوت شهرهای بغداد، مدائن و نهروانات را به مدت 32 سال بر عهده داشت و سرانجام در سال 282 هـ وفات یافت.

آثار او عبارت اند از: الشفاعه الفرائض شواهد الموطأ مسند حدیث مالک بن انس مسند حدیث ثابت بنانی مسند حدیث ایوب سختیانی مسند حدیث ابوهریره مسند حدیث ام زرع مسند یحیی بن سعید انصاری و موطوء یحیی بن سعید انصاری احکام القرآن معانی القرآن و اعرابه القراءات مساله المنّی یصیب الثوب الشفعه و ما روی فیها من الآثار المبسوط الاموال و المغازی الاصول السنن الردّ علی ابی حنیفه الرد علی شافعی الاحتجاج بالقرآن الصلاة علی النبی(صلی الله علیه وآله)7 الصلاة جزء اسماعیل الفقه اعراب القرآن8 اهوال القیامه و الرد علی محمد بن الحسن.9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 6/284.
[2] ــ ترتیب المدارک 1/464.
[3] ــ سیر اعلام النبلاء 13/339.
[4] ــ غایة النهایه 1/162.
[5] ــ الدیباج المذهب 151.
[6] ــ تاریخ الاسلام 21/122. 7 ـ الدیباج المذهب 151.
[8] ــ کشف الظنون 1/585 و 2/1433 هدیة العارفین 1/207.
[9] ــ الفهرست (الندیم) 252.*

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 9/91 شذرات الذهب 2/178 معجم ا لادباء 1/125 الجرح و التعدیل 1/158 معجم المؤلفین 2/261 الاعلام 1/310.

اسماعیل ـ اسدی (در عصر امام کاظم(علیه السلام))

اسماعیل بن عبدالخالق بن عبد ربّه بن ابی میمونة بن یسار أسدی کوفی جعفی أنباری.

از موالی قبیله بنی اسد بود1 و از اصحاب امام سجاد، امام باقر، امام صادق2 و امام کاظم(علیهم السلام)3 به شمار می رفت. روایاتی نیز از امام صادق و امام کاظم(علیهما السلام)شنیده و نقل کرده است. افراد بسیاری نیز از وی حدیث روایت کرده اند که از آن میان کسانی چون محمد بن خالد برقی،4 یونس بن عبدالرحمان،5 احمد بن عبدالرحیم و حریز6 را می توان نام برد. به گفته نجاشی، وی از خاندان شیعی و از فقها و راویان مورد اعتماد بوده است.7 از آثار وی کتاب الحدیث می باشد.8

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی1/112 الفهرست (طوسی) 14.
[2] ــ رجال الطوسی 83، 105 و 147.
[3] ــ رجال ابن داود 57.
[4] ــ جامع الرواة 1/97.
[5] ــ اختیار معرفة الرجال 149 و 186.
[6] ــ معجم رجال الحدیث 3/148 تنقیح المقال 1/137.
[7] ــ رجال النجاشی 1/112 و 113.
[8] ــ الذریعه 6/314.*