اين پديده، در ابزار و اصول استنباط تحولى به وجود آورد كه به طور مستقيم در محصول فقهى و نيز در تصنيف احاديث بر اساس ميزان اعتبار و ارزش فقهى اثرگذاشت. در اين مرحله همچنين، براى بازشناسى راويانى كه اسامى مشترك داشتند، كوشش زيادى صورت گرفت كه در آثار رجالى علاّمه حلّى، يعنى «ايضاح الإشتباه» و «الرّجال» انعكاس يافت.

فقيهان اين مرحله دريافتند كه علم رياضى در مباحث فقهى، بويژه ارث، خمس، زكات، و معاملات و علم هيئت در مباحث قبله، هلال ماه، اوقات نماز و مانند آن مى‌توانند در خدمت علم فقه قرار گيرند. خواجه نصيرالدّين طوسى (م 672 هـ . ق) و شاگردش علاّمه حلّى از اين علوم در فقه بهره گرفته و در اين ميدان، گوى سبقت از ديگران ربودند.

ب . فقه و فعاليّت فقهى

مهم‌ترين پديده مربوط به محتواى فقه در اين مرحله، استقلال كامل و دورى از تقليدى است كه در مرحله شكوفايى به فقه شيعى راه يافته بود. اهتمام فقيهان اين مرحله در نگرش استقلالى به فقه شيعه با توجّه به قابليّت و شايستگى آن براى تحول و تكامل، فقهى متمايز به لحاظ ابزار، سبك، مصادر و چگونگى استنباط به وجود آورد كه ثمره آن، پيدايى مجموعه‌هاى فقهى پيراسته، مانند «شرائع الإسلام» و «قواعد الاحكام» محقق و علاّمه حلّى بود. از اين رو، تأليفات فقهى اين مرحله به لحاظ سطح علمى، حجم مباحث، تنوع ابواب و فراگيرى و شمول در مقايسه با تأليفات پيشين، ممتاز و برجسته است.

در اين مرحله، تحول ملموسى در فقه تطبيقى (مقارن) به لحاظ وسعت و محتوا و نيز رويكرد جديدى از آن، يعنى فقه تطبيقى در آراى فقيهان شيعه به وجود آمد كه كتابهاى ارزشمند علاّمه حلّى، يعنى «منتهى المطلب» و «تذكرة الفقهاء» در فقه تطبيقى ساير مذاهب و كتاب «مختلف الشّيعه» در فقه تطبيقى اماميّه، نشانگر آن است.

بيرون كشيدن قواعد فقهى از درون مباحث فقهى و تدوين جداگانه آن، در فعاليّت فقهى اين مرحله گامى بلند به شمار مى‌رود كه شهيد اوّل (م 786 هـ . ق) و فاضل مقداد (م 826 هـ . ق)