با نگاشتن «القواعد و الفوائد» و «نضد القواعد الفقهيّة» برداشتند. همچنين تحول ملموس در مباحث فقه معاملات كه از تحول اصول فقه و تدوين قواعد فقهى ناشى مى‌شد، در اين مرحله رخ داد.

در اواخر اين مرحله، ضرورت تدوين فقه سياسى و حكومتى احساس شد. تصدّى محقق كَرَكى براى اشراف بر دولت صفوى، عاملى مهمّ در اهتمام فقيهان شيعه به مسائل حكومت و پرداختن به فقه سياسى و حكومتى بود. اين فعاليّت در تأليف مجموعه‌اى از رسائل فقهى مربوط به مسائل دولت و حكومت، مانند خراج، نماز جمعه و مانند آن متجلى شد. فقه استدلالى در آثار فقهى محقق كركى به دليل ژرفايى، دقت و دورى كامل از فقه غير شيعى، بر بلنداى خود ايستاد.

در اين مرحله، سه حوزه مشهور فقهى، يعنى حِلّه، جبل عامل و اصفهان ظهور كرد كه هر يك داراى ويژگيهايى بود. حوزه حلّه، اگر چه امتداد طبيعى حوزه‌هاى بغداد و نجف به شمار مى‌رفت؛ ليكن به لحاظ استقلال از آنها متمايز است. حوزه جبل عامل به لحاظ تدوين قواعد فقهى و نيز اهتمام ويژه به فقه معاملات، و حوزه اصفهان به لحاظ اهتمام به فقه سياسى و حكومتى متمايز بود.

محقق حلّى، علاّمه حلّى، فخرالمحقّقين (م 771 هـ . ق)، شهيد اوّل، فاضل مقداد، ابن‌فهد حلّى (م 841 هـ . ق)، صيمرى (زيسته در 887 هـ . ق)، محقق كَرَكى (م 940 هـ . ق)، ابراهيم بن سليمان قطيفى (زيسته در 945 هـ .ق)، شهيد ثانى (م 965 هـ . ق) و حسين بن عبد الصّمد عاملى (م 984 هـ . ق) از فقيهان برجسته اين مرحله‌اند.(12)

4 ـ 4. مرحله افراط و تفريط

اين مرحله كه حدود دو قرن به طول انجاميد، در دهه‌هاى پايانى قرن دهم با ظهور مكتب محقق اردبيلى (م 993 هـ . ق) آغاز مى‌شود و در دهه‌هاى پايانى قرن دوازدهم با ظهور مكتب وحيد بهبهانى پايان مى‌يابد. در اين مرحله، دو گرايش افراطى عقلى و اخبارى بر فقه شيعه سايه افكند:

• (12)همان، ش 14، ص 151 ـ 167.